Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Iste’mol tovarlari narx indeksi 

- iste‘mol savatiga kirgan tovarlarning joriy 

va bazis davrdagi narxlarini taqqoslash yo‘li bilan aniqlanadi. 

Investitsion  tovarlar  narxlari  indeksi  - 

korxonalar  tomonidan  an‘anaviy 

ravishda  sotib  olinadigan  investitsion  tovarlar  to‘plami  narxlar  bo‘yicha 

aniqlanadi. 

YaIM  deflyatori  indeksi  -

  nominal  va  real  YaIM  hajmining  ikki  davrdagi 

nisbatlari bilan aniqlanadi. 

Eksport  va  import  tovarlar  narxi  indeksi 

-  asosiy  eksport  va  import  tovarlari 

narxlarining o‘zgarishini aks ettiradi. 

Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari.

 

Inflyatsiya beqarorlikning ko‘p qirrali shakli bo‘lganligi sababli, uni keltirib 

chiqaradigan  sabablar  ham  har  xil  bo‘lishi  mumkin.  Ayni  vaqtda  narx  o‘sishini 

keltirib chiqaradigan barcha omillar ham inflyatsion hisoblanavermaydi. 

Jumladan,  kon‘yukturaning  siklli  tebranishi,  tabiiy  ofatlar  (suv  toshqini, 

yong‘in, zilzila va h.k.) natijasida narx o‘sishini inflyatsion deb hisoblash mumkin 

emas. 

Inflyatsiya  yalpi  talab  va  yalpi  taklif  o‘rtasidagi  nomutanosiblik  natijasi 

hisoblanishi  sababli,  bu  ko‘pchilik  bozorlarda  uzoq  vaqt  talab  foydasiga 

muvozanatlikning  buzilishi  tufayli  vujudga  keladigan  narxlar  umumiy  darajasi 

o‘sishiga olib keluvchi omillardir. Bularning asosiylari quyidagilar: 

1.

 

Pul emissiyasining asossiz ko‘paytirilishi; 

2.

 

Davlat byudjeti taqchilligi; Agar taqchillik mamlakat banki tizimi qarzlari 

hisobiga  moliyalashtirilsa  bu  muomaladagi  pul  massasi  o‘sishiga  olib  keladi. 

Investitsiyalarni  moliyalashtirish  ham  huddi  shu  usulda  amalga  oshirilsa  narx-

larning inflyatsion o‘sishi ro‘y berishi mumkin. 

3.

 

Iqtisodiyotning harbiylashtirilishi; 

---

365 

Iqtisodiyotni  harbiylashtirilish  bilan  bog‘liq  investitsiyalar  alohida 

inflyatsion  xavfli  hisoblanadi.  Milliy  daromadni  harbiy  maqsadlarda  ishlatilish 

nafaqat  milliy  boylik  yo‘qotilishini  bildiradi,  balki    pul  massasining  tegishli 

tovarlar bilan qoplanmagan o‘sishiga olib keladi. 

4.

 

Bozorning  holati,  unda  raqobat  mexanizmining  amal  qilish  darajasi; 

Hozirgi davrda bozor holati, uning tuzilishidagi o‘zgarishlar ko‘proq erkin raqobat 

sharoitlari buzilishini, oligopolistik tuzilmalar vujudga kelishini anglatadi. Buning  

natijasida  tarmoqqa yangi ishlab chiqaruvchilar kirib kelishining cheklanishi uzoq 

vaqt yalpi talab va taklif mos kelmasligiga  sabab  bo‘ladi. 

5.

 

Davlatning oshirilgan soliq solishga qaratilgan siyosati; 

6.

 

Ishlab chiqarish xarajatlarining ortib borishi; 

7.

 

Talabning nisbatan ortiqchaligi va uning o‘sib borishi; 

8.

 

Iqtisodiyotning  «ochiqligi»  darajasi  o‘sishi.  Bu  milliy  iqtisodiyotning 

jahon xo‘jalik aloqalariga ko‘proq tortilishi orqali ―import qilinadigan‖ inflyatsiya 

xavfini kuchaytiradi.