|
O’zbekistonda aholi daromadlarining tarkibi
(2016 y,foizda)
27.1-jadval
Umumiy daromadlar – jami
100,0
Shu jumladan:
I.Birlamchi daromadlar
79,7
1.1).Ishlab chiqarishdan olingan daromadlar
75,7
a).
Mehnat faoliyatidan olingan daromadlar
73,3
-
yollanma ishchilarning ish haqi
38,9
-
mustaqil ravishda band bo‘lishdan olingan daromadlar
34,4
85
Ўзбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Т.2016 54-бет.
440
b).
Shaxsiy iste’mol uchun o’zida ishlab chiqarilgan xizmatlardan
olingan daromadlar
2,4
1.2). Mol-mulkdan olingan daromadlar
4,0
II.Transfertlardan daromadlar
20,3
1.1). Umumiy daromadlarda, kichik tadbirkorlikdan olingan daromadlar
ulushi
55,2
Mamlakatimizda aholi daromadlarining oshib borishi bilan uning tarkibi
o‘zgarib, tadbirkorlik faoliyatidan olinayotgan daromad barqaror o‘sib borayotgani
alohida e‘tiborga molikdir. 2016 yilda ushbu ko‘rsatkich ulushi 55,2 foizni tashkil
qilgan, boshqacha aytganda aholi daromadlarining yarmidan ko‘pi, birinchi
navbatda, tadbirkorlik, kichik va xususiy biznes hisobidan shakllangan.
87
O‘zbekistonda yaqin istiqbolda ham aholining real daromadlarini
bosqichma-bosqich oshirib borish ko‘zda tutiladi. Bu quyidagi yo‘nalishlarda
amalga oshiriladi.
aholining real pul daromadlarini va xarid qobiliyatini oshirish;
kam ta‘minlangan oilalarni va aholining daromadlari bo‘yicha
farqlanishi darajasini yanada qisqartirish;
byudjet muassasalari xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va
ijtimoiy nafaqalarning hajmini inflyatsiya sur‘atlariga nisbatan jadal miqdorda
bosqichma-bosqich oshirish.
Aholi pul daromadlari darajasiga davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lovlar
sezilarli ta‘sir ko‘rsatadi. Bu manbalar hisobiga pensiya ta‘minoti amalga oshiriladi
va turli xil nafaqalar to‘lanadi.
Aholining
moliya-kredit
tizimi
orqali
oladigan
pul
daromadlari
qo‘yidagilardan iborat: sug‘urta bo‘yicha to‘lovlar; shaxsiy uy qurilishiga va
matlubot jamiyati a‘zolariga bank ssudalari; qo‘yilmalar bo‘yicha foizlar; aktsiya,
obligatsiya bahosining ko‘payishidan olinadigan daromad va zayom bo‘yicha
87
Ўзбекистонда ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражаси. Т.2016й. 55-бет.
441
to‘lovlar; lotereya bo‘yicha yutuqlar; tovarlarni kreditga sotib olish natijasida
tashkil topadigan vaqtincha bo‘sh mablag‘lar; har xil turdagi kompensatsiya
to‘lovlar va h.k.
O‘zbekistonda aholining pul daromadlari tarkibida ijtimoiy transfert
daromadlari 2016 yilda 20,3% ni tashkil qiladi. MDH mamlakatlaridan ichida faqat
Belorussiyada bu ko‘rsatkich nisbatan yuqori (18,8%), boshqa MDX davlatlarida esa
u 8% dan oshmaydi.
Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur
bo‘lgan moddiy va ma‘naviy ne‘matlar bilan ta‘minlanishi hamda kishilar
ehtiyojining bu ne‘matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlanadi.
Shu sababli, aholi turmush darajasi va sifatini baholashda aholi jon boshiga
to‘g‘ri keladigan daromad bilan bir qatorda, ular hayot darajasini belgilaydigan bir
qator muhim ko‘rsatkichlar hisobga olinadi. Bular quyidagilar:
yashash sharoitlari va standartlari;
qulay va zamonaviy uy – joylar bilan ta‘minlanganligi;
kishilar yashash muhiti rivojlanganligi va obodonlashtirilganligi;
zaruriy infratuzilma mavjudligi va uning samarasi;
aholining sifatli iste‘mol tovarlari, xususan mamlakatda ishlab chiqarilgan
tovarlar bilan ta‘minlanganligi;
zamonaviy ta‘lim hamda sog‘liqni saqlash tizimidan bahramand bo‘lishi.
Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a‘zolarining daromadlari
darajasiga bog‘liq. Turmush darajasini mamlakat ko‘lamida butun aholi uchun va
tabaqalashgan mikro darajada aholining alohida guruhi uchun qarab chiqish
mumkin. Birinchi yondashuvda turli mamlakatlarda aholining turmush darajasi
aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot ko‘rsatkichi bo‘yicha
qiyosiy tahlil qilinadi.
Aholi guruhlari bo‘yicha daromadlar taqsimlanishi dinamikasini taqqoslash,
iste‘molchilik byudjeti asosida amalga oshiriladi. Qator iste‘molchilik byudjetlari
mavjud bo‘lib, ulardan o‘rtacha oila uchun, yuqori darajada mo‘l-ko‘l byudjet,
442
minimal moddiy ta‘minlanganlar byudjeti, nafaqaxo‘rlar va aholining boshqa
ijtimoiy guruhlari byudjeti shular jumlasidandir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘rtacha daromad «o‘rtacha sinf» deb
ataladigan tabaqalar daromadlari bo‘yicha aniqlanadi. Bunday guruh iste‘molchilik
savati to‘plamiga uy, avtomashina, dala hovli, zamonaviy uy jihozlar, sayr qilish va
bolalarni o‘qitish imkoniyati, qimmatli qog‘ozlar va zebu-ziynat buyumlari
kiradi.
Bozor iqtisodiyoti aholining yuqori ta‘minlangan yoki ―boy‖ qatlami mavjud
bo‘lishini taqozo qilib, ularga aholining yuqori sifatli tovarlar xarid qilishga
layoqatli bo‘lgan juda oz qatlami kiradi.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar muvaffaqiyati, aholi turmush
darajasi va hayot sifatini oshirish bo‘yicha erishilgan yutuqlar yetakchi xalqaro
tashkilot hamda ekspertlar tomonidan xolisona baholangan. 2012 yilda Buyuk
Britaniyaning xalqaro miqyosda tan olingan Legatum instituti o‘zining farovonlik
va rivojlanish indeksida O‘zbekistonni dunyo mamlakatlari orasida 64 o‘ringa
kiritgani e‘tiborga loyiqdir.
O‘zbekiston ijtimoiy farovonlik, jumladan, umr ko‘rish davomiyligi,
oilalarning tinchligi va osoyishtaligi, ishsizlik darajasining pastligi, ijtimoiy
infratuzilmadan foydalanish darajasi bo‘yicha ham jahon hamjamiyatida havas
qilarli o‘rinni egallaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
