Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Global  iqtisodiy  siyosat 

iqtisodiy  resurslar,  yaratilgan  tovar  va  xizmatlarni 

dunyo  mamlakatlari  o‘rtasida  taqsimlab,  ulardan  samarali  foydalanishni  maqsad 

qilib  qo‘yadi.  Bu  siyosatda  chetga  kapitalni  investitsiya  sifatida  chiqarib,  uni  ser-

foyda  soxalarga  joylashtirish  uchun  o‘zaro  kelishilgan  soliqlar,  bank  foizlari,  boj 

to‘lovlari,  kvotalar  kabi  dastaklardan  foydalaniladi.  Tovarlarning  qimmatlashib 

ketishiga  yo‘l  qo‘ymaslik  uchun  eksport  soliqlar  bilan  cheklanib,  ularning 

importiga  soliq  belgilanmaydi.  Bu  ikki-tomonlama  soliqqa  tortishni  bartaraf  etish 

deb  yuritiladi.  Xalqaro  savdo-sotiqda  o‘zaro  kelishilgan  engillashtirilgan  bojxona 

to‘lovlari  qo‘llaniladi.  Jumladan,  xalqaro  savdo  tashkiloti  a‘zolari  o‘zaro  savdo 

qilganda,  mazkur  to‘lovlari  tovar  qiymatining  10  foizidan  oshmasligi  kerak. 

Xalqaro  kredit  berish  tartibi  ham  birgalikda  belgilanadi.  Bunga  ko‘ra  kredit  kvo-

talari,  uni  berish  muddati  va  kredit  uchun  foiz  stavkasi  o‘rnatiladi.  Xalqaro 

kreditda  kelishilgan  foiz  stavkasi 

libor

  deb  yuritiladi.  Liborni  yirik  London 

banklari  o‘rnatadi,  boshqa  xalqaro  banklar  shunga  qarab  o‘z  foizlarini 

belgilaydilar. Xalqaro kredit siyosatini yirik kreditor — qarz beruvchi mamlakatlar 

banklari  amalga  oshiradi.  Bular  Parij  va  London  qarz  beruvchilar  klubini  tashkil 

---

433 

etadi.  Bu  kredit  siyosati  kimga  va  qancha  qarz  berishni,  qanday  qarzlarni  kechib 

yuborishni, qaysilarining to‘lash muddatini cho‘zishni belgilab beradi. 

Yirik  xalqaro  korporatsiyalar  davlat  ishtirokida  eksport  va  import  kvotalari 

o‘rnatadilar. Bularga binoan qaerga qancha tovarni eksport va import qilish, hamda 

uning  tartibi  aniqlab  beriladi.  Integratsion  ittifoqlarga  kirgan  mamlakatlarda, 

masalan,  Evropa  ittifoqida,  davlatlararo  eksport  va  import  uchun  qulay  sharoit 

yaratib  beriladi,  bunda  ayrim  mamlakatlar  tovarlarini  diskriminatsiya  qilish,  ya‘ni 

kamsitishga yo‘l qo‘yilmaydi. 

Global  iqtisodiy  siyosatni  transmilliy,  ya‘ni  xalqaro  korporatsiya  va 

tashkilotlar,  etakchi  davlatlar  hukumati,  davlatlararo  muassasalar  va  parlament 

belgilaydi.  Bunga  misol  qilib  Evroparlament,  Evropa  ministrlar  kengashi 

qo‘llaydigan  siyosatni  olish  mumkin.  Bu  siyosatda  o‘zaro  va  boshqalar  bilan 

bo‘ladigan  iqtisodiy  aloqalarning  qaysi  yo‘nalishda  va  qanday  tartibda  bo‘lishi 

ko‘rsatiladi.  Global  siyosat  umuman  yoki  ayrim  sohalarga  tatbiqan  qo‘llaniladi. 

Transmilliy  korporatsiyalar  faqat  o‘z  faoliyati  doirasidagi  xalqaro  siyosatni  belgi-

laydi.  Masalan,  OPEK  tashkiloti  neftni  qazib  olish  va  qayta  ishlash  kvotalarini, 

uning narxini o‘z siyosatiga binoan belgilaydi.  

Xalqaro  Valyuta  fondi,  Jahon  banki,  Evropa  Tiklanish  va  Tarraqiyot  banki, 

Osiyo  Rivojlanish  banki  kabi  xalqaro  institutlar  valyuta  rejimini  mustahkamlash, 

kreditni  rivojlantirishga  qaratilgan  siyosatni  qo‘llaydilar.  Ular  milliy  valyuta 

kursini  barqarorlashtirish  va  uning  tahlikasini  kamaytirish  uchun,  milliy 

iqtisodiyotni  rivojlantirib  eksport  salohiyatini  oshirishga  qaratilgan  kredit 

siyosatini qo‘llab quvvatlaydi. 

Global  iqtisodiy  siyosat  davlatlararo  ishchi  kuchi  migratsiyasiga  ham 

taalluqlidir.  Ishchi  kuchi  migratsiyasini  tartibga  solish  uchun  unga  oid  xalqaro 

qoidalar  ishlab  chiqiladi.  Turli  mamlakat  hukumati  va  parlamentlari  belgilagan 

migratsiya  qoidalari  bir-biriga  yaqin  turadi.  Migratsiya  oqimini  nazorat  qilish  tar-

tibi ham kelishiladi, migratsiyaga oid o‘zaro axborot almashlab turiladi. 

Global  siyosat  tabiiy  ravishda  globallashuv  jarayonining  afzalliklaridan 

foydalanish, uning salbiy oqibatlarini kamaytirishga qaratiladi. 

---

434