Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

 

6.

 

Pul multiplikatori 

Bank  tizimi  mamlakatdagi  pul  massasini  o‘zgartirish  layoqatiga  ega  bo‘ladi. 

Davlat  bankining  emission  faoliyatidan  qat‘iy  nazar  pul  massasi  hajmi  tijorat 

banklari  kreditlari  hisobiga  ko‘payadi.  Banklar  ssuda  berganda  pul  massasi 

ko‘payadi, aksincha mijozlar olgan qarzni kamaytirganda pul massasi kamayadi. 

Biroq  bitta  alohida  bank  pul  massasini  ko‘paytira  olmaydi,  barcha  banklar 

birgalikda bunday imkoniyatga ega bo‘ladi. 

                                                             

82

 Campbell R. McConnell ―Economics‖ Principles, Problems, and Policies. P. 258-285 

---

414 

Bu  jarayonni  quyidagicha  tushuntirish  mumkin.  Aytaylik  ―A‖bankning 

aktivlari 200000 mln so‘m bo‘lsin, bank uning bir qismini ehtiyot tarzda Markaziy 

bankda  saqlashi  lozim.  U  asosiysi  majburiyat  bo‘yicha  to‘lovga  qobiliyatsizlik 

xatarini  kamaytirishga  qaratiladi.  Uning  minimal  miqdori  Markaziy  bank 

tomonidan  majburiy  ehtiyot  normasi  sifatida  o‘rnatiladi  va  pul  massasi  va  shu 

orqali tartibga solish vazifasini bajaradi. 

 

Agar  bankning  majburiyatlari  200000  mln  so‘m  bo‘lib,  undan  40000  mln 

so‘mini majburiy extiyotlarni tashkil etsa, uning normasi 20% ni tashkil etadi. 

Bu  normani  Markaziy  bank  davlatning  pul-kredit  siyosatidan  kelib  chiqib 

belgilaydi. Tijorat banklar zarur extiyotlardan ortiq mablag‘larini boshqa banklarga 

qarzga beradi. 

Agar  ehtiyot  normasi  20%  deb  olsak,  ―A‖bank  40000mln  so‘mni  majburiy 

ehtiyot  sifatida  saqlaydi,  160000mln  so‘mni  mijozlarga  ssudaga  berishi  mumkin. 

Bank kredit berganda bu summani mijozning joriy hisobiga o‘tkazadi. Ssuda olgan 

tadbirkor  o‘z  navbatida  sotib  olgan  tovari  uchun  chekni  xizmat  ko‘rsatuvchi 

―B‖bankka  o‘tkazadi.  Natijada  ―B‖bankda  160000mln  so‘m  yangi  pul  massasi 

paydo bo‘ldi 

―B‖  bank  bu  pulning  32000mln  so‘mini  extiyotga  o‘tkazib,  qolgan 

128000mln  so‘mini  qarzga  berishi  mumkin.  Bu  jarayon  to‘xtovsiz  davom  etib 

natijada  butun  banklar  tizimi  tomonidan  yaratilgan  pul  massasi  miqdoran 

to‘xtovsiz ortib boradi. 

 

 

 

 

 

 

 

---

415