Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

ssuda  kapitali

 

yoki  qarz

   

majburiyatlari

 

bozori 

vujudga  keladi.  Bu  bozorda  pul  kapitali  oldi-sotdi  qilinadi.  Bunda  pul 

qo‘shimcha  foyda  keltirish  layoqatiga  ega  bo‘ladi.  Uning  narxi  foiz  bo‘lib,  bu 

puldan  foydalanganligi  uchun  beriladigan  haq  -  to‘lovidir.  U  ssuda  hamda  bank 

foizidan  iborat  bo‘ladi.  Mijozlar  odatda  o‘z  pullarini  bankka  qo‘yar  ekanlar  unga 

foizli daromad olishadi. Bankning olgan daromadidan pul egalariga to‘laydigan qis-

mi bank foizi deb ataladi.  

Odatda  ssuda  foizi  bank  foiziga  nisbatan  yuqori  belgilanadi.  Bu  bank  xara-

jatlarini  qoplash  va  daromad  olish  imkonini  beradi.  Bank  muassasi  oladigan  va 

beradigan foiz o‘rtasidagi farq 

marja

 deyiladi.  

Qarzga olingan pul kapital sifatida ishlatilganda, foyda olish nazarda tutiladi. 

Pul  egasi  mulkdor  sifatida  pulini  ishlatib  olingan  foydaning  bir  qismini 

o‘zlashtiradi. Foiz miqdori qarz olingan pulni ishlatish orqali olingan daromaddan 

qoplanadi.  

Qarz  olingan  pul  iste‘mol  uchun  ishlatilsa,  foizli  daromadning  bir  qismi 

bo‘lmaydi,  u  qarzdorning  kelajakda  kutiladigan  shaxsiy  daromadining  iste‘mol 

maqsadida ishlatiladigan qismidan qoplanadi.  

Ssuda  kapitaliga  talab  va  taklif  asosida  muvozanatlashgan  ssuda  foizi 

aniqlanadi. 

Odatda bozor va o‘rtacha foiz normasi farqlanadi. Bozor foizi normasi bozor 

kon‘yukturasiga  bog‘liq  bo‘ladi.  U  iqtisodiyotdagi  tsiklning:  yuksalish  yoki 

turg‘unlik  fazasidan  faollikka  bog‘liqlikda  tebranib  turadi.  O‘rtacha  foiz  normasi 

uzoq muddat davomida uning o‘zgarish tamoyillarini ifodalaydi. 

Ssuda kapitaliga bo‘lgan talab va taklifga bir qator omillar ta‘sir qiladi. Bular: 

 - Ishlab chiqarish hajmi;  

---

405 

 -  Jamg‘arilgan  pul  hajmi-ya‘ni  jamiyatdagi  barcha  qatlam  va  tabaqalar 

jamg‘armasi; 

 - Ishlab chiqarishning tsikllik tebranishi; 

 - Ishlab chiqarishning mavsumiy sharoitlari; 

 - Inflyatsiya sur‘ati;  

- Davlat tomonidan foiz stavkasining tartibga solinishi;  

- Tashqi omillar. 

Foiz  stavkasi  qancha  yuqori  bo‘lsa,    pul    egalarining    naqd  pulni  bankda 

saqlashga  intilish kuchayadi.  Foiz stavkasi past bo‘lganda, aksincha  likvidligi eng 

yuqori  (100%)  naqd  pulga  ega  bo‘lishga  intilish  kuchayadi.  Shu  bilan  birga  qarz 

oluvchi  bank  tizimi  uchun  aksincha  foiz  stavkasi  yuqori  bo‘lsa,  pulga  talab 

shuncha kam, aks holda yuqori bo‘ladi. 

 

 

 

 

                  Dm                         Sm 

 

                   r