Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

V.

 

Kredit  qaytarilishi  ta‘minlanganligiga  ko‘ra:  ta‘minlanmagan  yoki 

blankali (overdraft, kontokorrent) va ta‘minlangan kredit farqlanadi; 

VI.

 

Berish  usuliga  ko‘ra:  kompensatsion  ya‘ni  o‘z  mablag‘larini  to‘ldirish 

uchun  hisob  varaqasiga  o‘tkaziladigan  va  to‘lov  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  amalga  oshiri-

ladigan kreditlar ajratiladi; 

VII.

 

Qaytarilish  tartibiga  ko‘ra:  to‘lash  muddati  uzaytirilgan,  bo‘lib 

to‘lanadigan, hamda birdaniga to‘liq qaytariladigan kreditlarga bo‘linadi.  

 Kredit  qaysi  shaklda  berilishidan  qat‘iy  nazar,  uning  asosiy  tamoyillariga 

rioya qilinishi kerak. Bular quyidagilar: 

1.  Qaytarilishligi.

  Bu  faqat  kreditning  tamoyili  bo‘lmasdan,  balki  uning 

xususiyati,  mohiyatini  ifodalaydi.  Uning  pul  berishning  boshqa  shakllari 

(subsidiya,  dotatsiya  kabilar)dan  farqi  ham  shunda,  qaytarilish  tartibi  bo‘lmasa 

kredit munosabatlari ham amal qilmaydi. 

2.  Muddatliligi.

  Kredit  berishning  bu  tamoyilida    kredit  shartnomasi 

tuzilayotgan paytda qaytarish sharti bilan birga muddati ham ko‘rsatiladi.  

3.  To’lovliligi.

  Qarz  olib,  ishlatilgan  mablag‘  uchun  ma‘lum  miqdorda  foiz 

to‘lanadi.  Foiz stavkasi shakllanishiga eng avvalo, talab  va taklif, Markaziy bank 

hisob stavkasi, banklararo kredit bozoridagi foiz va depozitlar stavkasi ta‘sir etadi. 

Depozitlar  bo‘yicha  stavka  qancha  yuqori  bo‘lsa,  kredit  uchun  foiz  ham  shuncha 

yuqori bo‘ladi.  

4.  Moddiy  jihatdan  ta’minlanganligi.

  Bu  tamoyil  qarz  oluvchining  olingan 

mablag‘ni  qaytarishiga  real  imkoniyati  borligini  ifodalaydi.  Agar  kredit  berish 

uchun real tovar moddiy boyliklar zaxirasi hisobiga olinsa, shuning o‘zi kreditning 

ta‘minlanganini bildiradi.  

Kredit  berishda  garov  olish  yoki  kafil  bo‘lish  alohida  o‘rin  tutadi.  Kafolatli 

shartnoma  asosida  kredit  jismoniy  shaxslar,  dehqon  xo‘jaliklari,  fermerlar, 

ijarachilarga  berilishi  mumkin.  Bunday  shartnomaga  ko‘ra  kafolatchi  qarzni 

qaytarishiga  kafil  bo‘ladi.  Qarz  shartnomasi  sug‘urta  kompaniyalari  javobgarligi 

asosida ham tuzilishi mumkin. 

---

404 

5.  Maqsadliligi.

  Kredit  qat‘iy  ravishda  aniq  maqsad  uchun  beriladi.  Bank 

kredit  berishda  qarz  olayotgan  sub‘ekt  uni  nima  maqsadda  olayotgani,  undan 

qanday foyda olishi mumkinligini tahlil qiladi. 

6.  Kredit  berishga  tabaqalashgan  holda  yondashish.

  Bu  tamoyil  turli  qarz 

oluvchilarga individual tarzda yondashishni ifodalaydi.  

Rivojlangan  bozor  xo‘jaligida