Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Kredit mablag’lari manbai sifatida quyidagilar chiqadi: 

Birinchidan,

  korxonalarning  vaqtincha  bo‘sh  turgan  pul  mablag‘lari.  Bu 

mablag‘lar  kapitalning  doiraviy  aylanishi  bilan  bog‘liq  bo‘lib,  ma‘lum  muddat 

uning  bir  qismi  bo‘sh  turadi.  Jumladan,  amortizatsiya  ajratmalari  mahsulot 

sotishdan  keladigan  pul  tushumlari,  korxonalarning  ishlab  chiqarish,  fan  va 

texnikani  rivojlantirish  fondlari,  moddiy  rag‘batlantirish  fondlari  belgilangan 

maqsad bo‘yicha ishlatilguncha bo‘sh turadi. Korxonalar foydasi davlat byudjeti va 

kredit tizimi bilan hisob-kitob qilinguncha, bankdagi hisoblarda saqlanadi.          

Ikkinchidan,

  moliya  –  kredit  muassasalarining  pul  mablag‘lari.  Ularning 

daromadlari bilan  xarajatlari o‘rtasidagi  farq bo‘sh pul  mablag‘larini tashkil etadi. 

Tijorat  banklari  va  moliya-kredit  muassasalarining  pul  zahiralari  ham  ssuda  fondi 

manbai hisoblanadi. 

Uchinchidan,

  davlat  ixtiyoridagi  zahira  pul  mablag‘lari.  Markaziy  va 

mahalliy  boshqaruv  bo‘g‘inlarining  xarajatlari  bilan  soliq  tushumlari  o‘rtasidagi 

farq tarzida bo‘sh pullar mavjud bo‘ladi. 

To’rtinchidan,

  turli  maxsus  (pensiya,  sug‘urta,  xayriya)  va  ijtimoiy 

fondlarning  mablag‘lari.  Bu  fondlarda  pullarning  hosil  bo‘lishi  va  ishlatilishi  har 

xil vaqtda yuz beradi. Bu ma‘lum  miqdorda pul  mablag‘larining bo‘sh qolib, qarz 

fondiga aylanishi uchun imkon beradi. 

Beshinchidan,

 aholi pul daromadlari va jamg‘armalari. Aholining iste‘molchi 

sifatida qimmatbaho tovarlar olish, uy qurish va marosimlar o‘tkazish maqsadidagi 

pullari ishlatilgunga qadar bo‘sh turadi. 

Oltinchidan,

 tadbirkorlar qo‘lidagi bo‘sh pul mablag‘lari. 

---

401 

Bulardan tashqari davlat byudjetidan uzoq muddatli qarz berish uchun maxsus 

mablag‘ ajratiladi. Markaziy bank ham qo‘shimcha emissiya tufayli moliya-kredit 

muassasalariga kreditlar berishi mumkin. 

Ma‘lum  vaqt  mobaynida  bo‘sh  pullar  uning  egalariga  hech  qanday  daromad 

keltirmaydilar, shuning  uchun kam  miqdordagi  foiz bilan  ham  qarz berish  foydali 

bo‘lib  qoladi.  Natijada  ana  shu  bo‘sh  pullar  ssuda  kapitaliga  aylantiriladi.  Bunda 

banklar tegishli  foiz bilan muhtoj bo‘lgan tadbirkorlar va boshqa sub‘ektlarga o‘z 

maqsadlarini amalga oshirish uchun qarz beradi.