Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Agrar  inqirozlar. 

Qishloq  xo‘jaligida  ro‘y  beradigan  agrar  inqirozlar 

quyidagi  shakllarda  namoyon  bo‘ladi:  1)  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlarining  nisbiy 

ortiqcha  ishlab  chiqarilishi,  uning  sotilmay  qolgan  juda  katta  zaxiralarining 

to‘planishi;  2)  narxlarning  pasayishi,  daromadlar  va  foydalarning  kamayishi;  3) 

fermerlarning  ommaviy  ravishda  xonavayron  bo‘lishi,  ular  qarzlarining  ortishi;  4) 

qishloq aholisi o‘rtasida ishsizlarning ko‘payishi. 

Agrar  inqirozlar  sanoat  sikllariga  qaraganda  odatda  ancha  uzoq  vaqt 

cho‘zilib ketadi. Birinchi agrar inqiroz XIX asrning 70-yillarida boshlanib, har xil 

shakllarda 90-yillar o‘rtasigacha davom etgan. 

Birinchi  jahon  urushidan  keyin,  aholining  xarid  qobiliyati  juda  pasayib 

ketgan sharoitda, 1920 yil bahorida keskin agrar  inqiroz boshlanib, ikkinchi jahon 

urushining  boshlanishga  qadar,  uchinchi  agrar  inqiroz  1948  yildan,  80-yillargacha 

davom etgan. 

Agrar  inqirozlarning  cho‘zilib  ketishining  asosiy  sabablari  quyidagilar:  a) 

yerga  xususiy  mulk  monopoliyasi  qishloq  xo‘jalik  ishlab  chiqarishining 

rivojlanishida sanoatga nisbatan orqada qolishiga sabab bo‘ladi; b) yer rentasining 

mavjud bo‘lishi va uning uzluksiz sur‘atda o‘sib borishi.  v) ko‘plab mayda dehqon 

xo‘jaliklarining  mavjud  bo‘lishi.  Mayda  ishlab  chiqaruvchilar  xo‘jalikni  asosan 

o‘zi va oilasi uchun zarur tirikchilik vositalari bilan ta‘minlash maqsadida yuritadi. 

Inqiroz  sharoitida  ham  ular  ishlab  chiqarishni  qisqartira  olmaydilar.  Oilasini 

ta‘minlash va ijara haqini to‘lash uchun ishlab chiqarishni ilgarigi miqyoslarda olib 

---

352 

boraveradi.  Bu  hol  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlarini  ishlab  chiqarishni  yana  ham 

ko‘paytirib yuboradi. 

Agrar  inqirozlar  siklli  tavsifga  ega  bo‘lmaydi.  Qishloq  xo‘jalik 

mahsulotlarini  ortiqcha  ishlab  chiqarish  mutloq  emas,  balki  nisbiy  tavsifga  ega. 

Chunki inqiroz ro‘y bergan  mamlakatlarda  million-million kishilar doimiy suratda 

ochlikda yashaydi.