Ботаника ва ўсимликлар физологияси

БОТАНИКА ВА ЎСИМЛИКЛАР ФИЗОЛОГИЯСИ
 
21
vakuola, mitoxondriya, ribosoma kabi organellalar joylashgan. Floema naylari bir 
yildan kam bo‘lmagan muddat davomida tiriklik xossasini saqlab qoladi. Biroq, 
ayrim palma turlarida bu tipdagi hujayralar tahminan 100 yilgacha funksiya 
bajarishi ham aniqlangan! 
Floema naylari yo‘ldosh hujayralar bilan o‘zaro birgalikda o‘simlikda 
o‘tkazuvchi tizim funksiyasini ta’minlaydi. Yo‘ldosh hujayralar yadroga ega tirik 
hujayralar hisoblanadi. Bu hujayralar floema naylari tizim funksiyasini 
boshqaruvchi ahamiyatga ega hisoblanishi tahmin qilinadi. Yo‘ldosh hujayralar 
o‘rtasida va ular bilan floema naylari o‘rasida plazmodesma sohalari shakllangan. 
Ma’lumki, plazmodesma – bu o‘simlik hujayralari o‘rtasida modda va axborot 
almashinuvi amalga oshuvchi kanallar hisoblanadi. Yo‘ldosh hujayralar orqali 
ozuqa moddalari bevosita tashilishi amalga oshmasada, biroq ushbu hujayralarning 
o‘tkazuvchi tomir hujayralar orqali moddalarning o‘simlik oranlariga tomon 
tashilishida muhim ahamiyatga ega hisoblanishi tahmin qilinadi. 
O‘simliklarda qoplovchi to‘qima hujayralari – epidermis va periderma qavati 
hujayralaridan tashkil topadi. O‘tsimon o‘simliklarda qoplovchi to‘qima qavati 
hujayralari epiderma deb nomlanadi. Daraxtsimon o‘simliklarda esa – dastlab, 
epiderma shakllanadi va keyin, epiderma tagida qo‘shimcha qavat – periderma 
rivojlanadi. Periderma qavati hujayralari tashqi devori qalin hujayralardan tashkil 
topgan bo‘lib, epiderma qavati hujayralari jarohatlangan sharoitda himoya 
funksiyasini bajaradi. Shuningdek, qarigan daraxtlar ildiz va poyalarining tashqi 
po‘stloq qavatida epiderma qavati butunlay yo‘qoladi va uning o‘rnini periderma 
qavati egallaydi. Epiderma qavati hujayralari asosan, o‘tsimon o‘simliklarda 
kuzatiladi. Epiderma – tarkibi asosan, ixtisoslashmagan tirik hujayralardan tashkil 
topgan to‘qima qavati hisoblanadi. Shuningdek, bu hujayralar orasida himoya va 
o‘sish funksiyasini bajaruvchi, maxsus ixtisoslashgan – trixoma deb nomlanuvchi 
hujayralar ham mavjudligi aniqlangan. Ko‘pgina o‘simlik turlarida epiderma qavati 
bir qavat hujayralardan tashkil topadi. O‘simliklar organlarining tashqi epiderma 
qavatida joylashgan hujayralarning qobig‘i nisbatan qalin bo‘lib, himoya funksiyasi 
yaqqol ifodalanadi. Epiderma qavati hujayralarining tarkibida xloplastlar mavjud 
emas va shu sababli, shaffof (rangsiz) tusda bo‘lishi qayd qilinadi, bu hujayralar 
orqali quѐsh nuri poya va barglarning ichki qismiga osonlik bilan o‘tishi kuzatiladi. 
O‘simliklarda barglar va ѐsh novdalarda fotosintez apparati epiderma qavati 
hujayralarining tagida joylashadi.