Ботаника ва ўсимликлар физологияси

БОТАНИКА ВА ЎСИМЛИКЛАР ФИЗОЛОГИЯСИ
 
17
4.
 
To‘qima xillari va funksiyasi 
O‘simliklar organizmida asosiy to‘qima – fotosintez, ozuqa moddalarini saqlash 
kabi turli xil funksiyalarni bajaradi. O‘simliklarda o‘tkazuvchi to‘qima ildizdan 
ozuqa moddalarini fotosintez amalga oshuvchi barglarga yetkazib berish, 
shuningdek barglarda fotosintez jaraѐni davomida hosil bo‘lgan organik moddalarni 
ozuqa moddalar talab qilingan qismlarga ѐki zahira holida to‘planuvchi qismga 
yetkazib berish funksiyasini bajaradi. Shuningdek, o‘tkazuvchi to‘qima o‘simlik 
organizmida mexanik funksiyani ham bajaradi. Qoplovchi to‘qima esa – 
o‘simlikning barcha organlari ustki qismini chegaralab turish funksiyasini bajaradi. 
Shunday qilib, o‘simlikning ildizi, poya, barg, gul va mevalari ushbu ko‘rsatib 
o‘tilgan 3 ta turdagi to‘qimalardan tashkil topgan. O‘simlikda to‘qimalar tizimlari 
o‘zaro chambarchas holatda funksiya bajaradi. Masalan, o‘tkazuvchi to‘qima orqali 
ildizdan barglarga va barglardan esa – butun o‘simlik organizmiga moddalar 
tashilishi amalga oshadi, o‘tkazuvchi to‘qima funksiyasi orqali asosiy to‘qimada 
fotosintez jaraѐni amalga oshadi. Qoplovchi to‘qima funksiyasi orqali o‘simlikning 
bir butun tizim sifatida ishlashi ta’minlanadi. 
O‘simlikda asosiy to‘qima tizimining tarkibi – uchta kenja to‘qimalardan 
tashkil topgan: ya’ni, parenxima, kollenxima va skleronxima. Bu kenja to‘qimalar 
hujayralari eng avvalo, hujayra devorining tuzilishiga ko‘ra bir–biridan farqlanadi. 
Ma’lumki, o‘simlik organizmida o‘saѐtgan hujayralarning qobig‘i yupqa – 
birlamchi hujayra qobig‘i bilan qoplangan, hujayra to‘liq shakllanganidan keyin esa 
– nisbatan, qalin ikkilamchi hujayra qobig‘i yuzaga keladi. Parenxima hujayralari 
yupqa, birlamchi hujayra devoriga ega bo‘lib, o‘simlik organizmining deyarli 
barcha joyida tarqalgan va nisbatan, umumiy tavsifga ega hujayra tiplaridan biri 
hisoblanadi (1-jadval). Jumladan, olma va kartoshka kabi o‘simliklarning iste’mol 
qilinuvchi yumshoq meva qismining tarkibi sezilarli darajada aynan, parenxima 
hujayralaridan tashkil topgan. O‘simlikda parenxima hujayralari fotosintez, ozuqa 
moddalari zahiralarini saqlash kabi ko‘p sondagi muhim ahamiyatga ega bo‘lgan 
funksiyalarni bajaradi. Fotosintez amalga oshuvchi parenxima hujayralarida 
xloroplastlar joylashgan, fotosintez amalga oshmaydigan parenxima hujayralarda 
esa – xloroplastlar soni kam hisoblanadi. O‘simlik organlarida, jumladan ildizmeva, 
piѐzboshlar va mevalar tarkibida parenxima hujayralarida kraxmal, lipidlar, mineral 
tuzlar, taninlar, garmonlar, fermentlar, uglevodlar zahira holida to‘planadi (10-
rasm). 

---