Botanika indd

I BOB. 0 ‘S IM L IK L A R D U N Y O S I B IL A N  
U M U M IY T A N IS H U V
l-§. BOTANIKA - 0 ‘SIMLIKLAR HAQIDAGI FAN
Tabiatni rang-barang o‘ simliklar olamisiz tasawur qilib 
bo‘lmaydi. Yer yuzida o‘ simlik turlari juda keng tarqal- 
gan. Bu o‘ simliklami jazirama cho‘ llardan tortib, to baland 
tog‘ lar cho‘qqisigacha bo‘lgan turli tuproq va iqlim sharoiti- 
da uchratish mumkin. Tabiatda dengiz, daryo, ko‘l va ka- 
nallarda, shuningdek, botqoqliklarda o‘ sadigan o‘ simliklar 
ham kam emas. Ular uzoq yillar davomida turli sharoitda 
o‘ sishga moslashgan.
Hozirgi vaqtda yer yuzida o‘ simliklaming 500000 dan 
ortiq turi borligi aniqlangan. 0 ‘zbekistonda tabiiy holda 
o‘ sadigan yuksak o‘ simliklaming 4500 turi ma’lum.
0 ‘ simliklaming tashqi va ichki tuzilishi, ularning tashqi 
muhit bilan o‘zaro munosabatini, o‘ simliklaming o‘ sishi va 
rivojlanishida sodir bo‘ ladigan hayotiy jarayonlar: oziqla- 
nish, suv bug‘latish, fotosintez jarayonlarini, o‘ simliklaming 
kelib chiqishini, yer yuzida tarqalishi qonuniyatlarini hamda 
o‘ simliklar dunyosini ularning belgilariga asoslanib, ma’lum 
bir sistemaga solishni, ulardan oqilona foydalanish va mu- 
hofaza qilish usullarini biologiyaning bir bo‘ limi bo‘lgan 
«Botanika» fani o‘rganadi. Botanika so‘zi yunoncha «bo- 
tane» so‘zidan olingan bo‘ lib, ko'kat, o ‘t, о ‘simlik degan 
ma’nolami bildiradi.
«Botanika» fanining asosiy bo‘limlari. «Botanika» fani 
bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan bir qancha bo‘limlami 
o‘z ichiga oladi.
Jumladan, o‘ simliklar morfologiyasi o‘ simliklar organ- 
larining tashqi tuzilishini o‘rganadi. 0 ‘ simliklar anatomiya- 
si o‘ simliklaming ichki tuzilishini, o‘ simliklar fiziologiyasi 
o‘ simliklardagi hayotiy jarayonlami: nafas olish, fotosintez, 
mineral moddalaming qabul qilinishi, suv bug‘latish kabi jara­
yonlami o‘rganadi. 0 ‘ simliklar sistematikasi o‘ simliklaming
4

---

kelib chiqishi va belgilari asosida ulami alohida guruhlarga 
birlashtiradi, ya’ni klassifikatsiya qiladi. 0 ‘ simliklar em- 
briologiyasi o‘ simliklaming ko‘payish a’zolarining tuzili­
shi, ko‘payish bilan bog‘liq jarayonlami o‘rganadi. 0 ‘ sim- 
liklaming Yer sharida tarqalish qonuniyatlarini o‘rganadigan 
bo‘lim geobotanika deyiladi. 0 ‘ simliklaming tashqi muhit 
bilan bo‘ lgan munosabatlaridagi qonuniyatlami va tashqi 
muhit omillarining o‘ simlikka ta’sirini o‘ simliklar ekolo- 
giyasi o‘rganadi. Paleobotanika qazilma o‘ simliklar to‘g ‘ - 
risidagi fandir. Algologiya suvo‘tlaming, briologiya yo‘ sin- 
laming, lixenologiya lishayniklaming tuzilishi, hayot kechi- 
rishi, tarqalishini o‘rganadi.