Botanika indd

II BOB. H U J A Y R A - H A Y O T N IN G ASOSI
4-§. 0 ‘SIMLIK HUJAYRASINING 
TUZILISHI
Tabiatdagi tirik mavjudotlarga xos eng muhim umumiy 
belgilardan bin ularning hujayralardan tuzilganligidir.
Hujayra - tirik orgatiizmning eng mayda tarkibiy qismi. U 
tiriklikka xos barcha xususiyatlami o‘zida mujassamlantirgan.
0 ‘ simliklaming barcha organlari hujayralardan tashkil 
topgan. Ular shakl jihatidan farq qilsa-da, ichki tuzilishiga 
ko‘ra bir-biriga juda o‘xshash bo‘ladi. Hujayralarda yuz be- 
radigan hayotiy jarayonlar yagona qonunga muvofiq amalga 
oshadi.
Hujayraning tuzilishini o‘rganadigan va u haqida to‘liq 
ta’limot beradigan fan sitologiya fyunoncha «sitos» - hu­
jayra, «logos» - ta’limot) deyiladi.
Limon, mandarin, pomidor, tarvuz mevasi kesib 
ko‘rilganda ularning hujayralarini oddiy ko‘z bilan ko‘rish 
mumkin. Hujayralar o‘ simlikning qaysi organida joylashi- 
shiga qarab shakli, rangi, katta-kichikligi, ichki tuzilishi va 
funksiyasiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. 0 ‘ simliklar bir 
yoki ko‘p hujayrali bo‘ lishi mumkin. Bir hujayrali o‘ sim- 
liklarga ayrim tuban o‘ simlik vakillarini (xlorella, xlami- 
domanada va b.), ko‘p hujayrali o‘ simliklarga esa barcha 
yuksak o‘ simlik vakillarini misol sifatida keltirish mum­
kin.
Hujayra ingliz fizigi Robert Guk tomonidan 1665-yilda 
kashf etilgan. Hujayralar kattalashtirib ko‘rsatadigan asbob- 
lar yordamida o‘rganiladi.
Hujayra va uning tarkibiy qismlari. Hujayra hujayra 
qobig‘ i, sitoplazma va yadrodan tashkil topgan (9-rasm).
Hujayra qobig‘i kletchatkadan iborat bo‘lib, tiniq va 
mustahkam bo‘ladi. U hujayrani tashqi ta’ sirdan himoya qi­
ladi va shaklini saqlab, tashqi muhit bilan bog‘ lab turadi.

---

4 
9-rasnu 0 ‘simllk hujayrasi:
1 -  hujayra qobig'i;
2 - sitoplazma;
3 -  xloroplast;
4 - yadro; 5 - xromoplast;
6 - vakuol.