Botanika indd

3-rasm.
 Daraxtlar
Baobab
Nastarin 
Maymunjon 
Qoraqat
4-rasm.
 Butalar
9

---

Yarimbutalar poyasining pastki qismi yog‘ochlashgan, 
yuqori yashil qismini qishda sovuq urib ketadigan ko‘p yil­
lik o‘ simliklardir. Cho‘llarda keng tarqalgan o‘ simliklardan 
izen, keyreuk, teresken, sarsazan va shuvoq kabilar shular 
jumlasidandir (5-rasm).
Ko‘p yiUik o‘tlar - yerusti qismi qishda qurib, o‘ sish 
kurtaklari tuproq ostida qishlaydigan o‘ simliklar. Bularga 
beda, ajriq, g‘umay, sachratqi, piskom piyozi, kiyiko‘t, sal- 
lagul, qoqio‘t, shirinmiya, iloq, lola, qamish, andiz, yalpiz, 
kovrak, gulsafsar singari o‘ simliklar kiradi (6-rasm).
Ikki yillik o‘tlar - birinchi yili urug‘ dan ko‘karib chiqib, 
vegetativ organlar hosil qiladigan, ildizi va barglarida oziq 
moddalar to‘playdigan o‘ simliklar. Ular ikkinchi yili gullab 
meva tugadi. Bularga lavlagi, sabzi, sholg‘ om, sigirquyruq 
va boshqalar kiradi (7-rasm).
Bir yillik o‘tlar bir yil ichida urug‘dan unib chiqadi, 
o‘ sadi, gullaydi va meva tugib, o‘z hayotini tugatadi (8-rasm).
Qishloq xo‘jaligida o‘ stiriladigan madaniy o‘ simliklaming 
juda ko‘pchiligi bir yillik o‘ simliklardir. Bularga g ‘o‘za,
Teresken 
Sarsazan 
Itsigak
5-rasm.
 Yarimbutalar
Ko‘p yillik o‘tning hayoti 
Qoqio‘t 
Qulupnay
6-rasm.
 Ko‘p yillik o‘tlar

---

urug-
Ikki yillik o‘tning hayoti
Lavlagi 
Karam
7-rasm. Ikki yillik o‘tlar
о
1
Bir yillik o‘tning hayoti: 
„
1 - urug‘ ; 2 - voyaga yetgan o‘ simlik.
8-rasm. Bir yillik o‘tlar
Kungaboqar 
Zubturum
bug‘ doy, arpa, zig‘ir, yeryong‘oq, mosh, no‘xat, sholi, po- 
midor, qalampir, qovun, tarvuz, rayhon va boshqalar ki- 
radi. Bir yillik o‘tlar orasida juda mayda, yer yuzidan 5- 
20 sm ko‘tarilib o‘ sadigan momaqaltiroq, qo‘ytikan kabilar- 
ni, bo‘yi 1 m dan ham oshadigan kanakunjut, makkajo‘xori 
hamda kanopga o‘xshash o'simliklami ham ko‘plab uchra- 
tish mumkin.
Shunday qilib, gulli o‘ simliklar hayotiy shakllariga 
ko‘ra daraxt, buta, yarimbuta, ko‘p yillik, ikki va bir yillik 
o‘tlardan tashkil topgan.
1. Daraxtlar, butalar, yarimbutalar ko‘p yillik o‘tlardan nimasi 
bilan farq qiladi?
2. Yarimbutalarga xos qanday belgilami bilasiz?
3. Qishloq xo‘jaligida o‘stiriladigan bir yillik o‘ simliklarga 
misol keltiring. Ulami madaniy o‘ simlik deyish mumkin- 
mi? Nima uchun?
0 ‘zingiz yashayotgan joydagi turli hayotiy shakldagi o'sim-
liklardan gerbariy tayyorlang.
11

---