Botanika indd

Qarag^ay turkumi 
qarag‘ay- 
doshlar oilasiga mansub bo‘lib, yer 
yuzida turkumning 100 ga yaqin 
turi o‘sadi. Ular, asosan, Shimo­
liy Yarimsharda tarqalgan. Yev-
92-rasm.
Qarag‘ay:
1
qarag‘ay novdasi; 
2
-bargi; 3-changchili
qubba; ^-yosh 
urug‘kurtakli qubba; 
5-yetilayotgan urug‘kur- 
takli qubba; 6-yetilgan 
urug‘kurtakli qubba; 
7-urug‘i.

---

гора, Osiyo va Amerikada katta-katta maydonlarda qara- 
g‘ay o‘rmonlari mavjud.
0 ‘zbekistonda qarag‘aylar tabiiy holda o‘smaydi. Ular- 
ning 10 ga yaqin turi 0 ‘zbekistonda eng yaxshi xush- 
manzara va yog‘ochbop o‘simlik sifatida ekib o‘stiriladi. 
Qarag‘aylardan eng keng tarqalgani 
oddiy qarag‘ay 
hisob- 
lanadi (92-rasm). Oddiy qarag‘ay bir uyli yorug‘sevar, doi- 
mo yashil daraxt. Ochiq joylarda o‘sgan tuplari juda ham 
sershox va salobatli bo‘ladi. Barglari novdalarda 2 tadan 
bo‘lib o‘mashgan, uzunligi 5-7 sm, och yashil rangli. Oddiy 
qarag‘ay urug‘idan yaxshi o‘sadi.
Changchili qubbalar 
bahor oylarida yosh novdalaming 
pastki qismida hosil bo‘ladi. Qubbalaming o‘rtasidan o‘ta- 
digan o‘qda spiral shaklida tangachalar, tangachalaming 
ostki qismida changdonlar o‘mashgan. Changdonlar ichida 
chang donalari hosil bo‘ladi va shamol yordamida umg‘chi 
qubbalarga uchib o‘tadi.
Urug‘kurtakli qubbalar 
bittadan yoki ikkitadan uzun 
novdalaming uchida paydo bo‘ladi. Qubbaning o‘rtasidan 
o‘tgan o‘qqa umg‘chi tangachalar birlashadi. Bu tangacha­
laming ustida 2 tadan umg‘kurtak joylashadi.
Oddiy qarag‘ayning qubbalari 2 yilda yetiladi va shamol 
ta’sirida to‘kila boshlaydi.
Qarag‘aylardan oliy nav qog‘ozlar tayyorlashda va texnik 
spirtlar olishda foydalaniladi.
©
1. Ochiq urug‘li o‘simliklaming o‘ziga xos xususiyatlari nima- 
lardan iborat?
2. Archaning tanasi, shoxi va barglari qanday tuzilishga ega?
3. Archa nega ikki uyli o‘simlik deb ataladi?
4.
Oddiy qarag'ayning belgilarini ayting.
1. Archa va oddiy qarag‘ayning qubbali shoxchalaridan olib, 
ulardagi asosiy belgilami aniqlab, taqqoslang va rasmlarini chi- 
zib oling.
2. Atrofingizda ekiladigan ochiq urug‘li o‘simliklami aniqlab, 
ulardan gerbariylar tayyorlang.

---

46-§. YOPIQ URUG‘LI 0 ‘SIMLIKLAR HAQIDA 
MA’LUMOTLAR
Hozirgi vaqtda Yer sharini qoplagan o‘simliklaming aso­
siy qismini yopiq urug‘li o‘simliklar tashkil qiladi.
Yopiq urug‘lilar o‘simliklar olamining boshqa guruhlariga 
qaraganda har taraflama ancha murakkab tuzilgan. Ular gulli 
o‘simliklardir. Haqiqiy 
gul
esa yopiq urug‘lilardan boshqa 
o‘simlik guruhlarining hech birida bo‘lmaydi. Haqiqiy gul 
gulqo‘rg‘on, changchi va urug‘chidan tashkil topgan.
Yopiq urug‘li o‘simliklarda