Botanika indd

27-§. BARGLARDA ORGANIK MODDALARNING
HOSIL BO‘LISHI
0 ‘simliklar, ayniqsa, urug‘lar tarkibida (uning turiga qa- 
rab) har xil miqdorda suv, mineral tuzlar va organik mod­
dalar (kraxmal, shakar, moy va oqsil moddalar) bo‘ladi. Bu 
organik moddalar o‘simliklaming qaysi qismida qanday ho­
sil bo‘ladi, degan savol tug‘iladi. Olimlar ko‘pgina tajriba- 
lar asosida organik moddalar barg etining hujayralarida va 
o‘simliklaming boshqa yashil organlari hujayralarida hosil 
bo‘lishini aniqlashgan.
0 ‘simliklarda quyosh nuri ta’sirida va xlorofill donacha- 
lari ishtirokida anorganik moddalardan 
organik moddalar
hosil bo‘lishi va havoga kislorod ajralib chiqish jarayoni 
fotosintez 
deyiladi. Fotosintez - yunoncha so‘z bo‘lib, 
«fo-
tos» - yorug‘lik 
va 
«sintez» - qo‘shish, birlashtirish 
de­
gan ma’noni anglatadi.
Ijodiy faoliyatining asosiy qismini yashil o‘simliklardagi 
fotosintez jarayonini o‘rganishga bag‘ishlagan va fanga 
o‘zining munosib hissasini qo‘shgan rus olimi A. Timirya- 
zevdir. U o‘zining «Quyosh, hayot va xlorofill» nomli kito- 
bida fotosintez jarayonini asoslab bergan.
0 ‘simliklar suv va unda erigan mineral modda (tuz)lar- 
ni tuproqdan ildiz tukchalari orqali so‘rib olishi sizlarga 
ma’lum. Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosim 
kuchi ostida dastlab ildiz tukchalariga, ulardan ildiz naycha- 
lariga sizib o‘tadi, so‘ngra poyaga, va nihoyat, barg tomirla- 
ridagi naychalar orqali barglarga o‘tadi. Barg hujayralariga
5-Biologiya, 6. 
65

---

suvda —
erigan organik 
moddalar
suv bilan bir vaqtda og‘izchalar orqali havodan karbonat 
angidrid gazi kiradi. Barg eti hujayralaridagi xlorofill do- 
nachalari ishtirokida va yorug‘lik ta’sirida organik moddalar 
hosil bo‘ladi (58-rasm).
Bu jarayonda xlorofill donachalarida