Botanika indd

Urug6ning 
tarkibi. 
0 ‘simliklaming turiga qarab 
urug4ning tarkibi har xil bo4ladi. Urug4 tashqaridan quruq 
bo4lib ko4rinishiga qaramay, uning tarkibida oz miqdorda 
suv bo4ladi. Buni bilish uchun probirkaga bug4doy yoki 
boshqa o4simlik urug‘idan solib, uni alanga ustida tutib qiz- 
diring. Oradan ko4p vaqt o4tmay, probirka devorida hosil
59

---

bo‘lgan suv tomchilarini ko‘rish mumkin. Agar urug‘ni qiz- 
dirish davom ettirilsa, u tutay boshlaydi, kuygan hid tara- 
ladi, urug‘ qorayib, yorilib-yorilib ketadi. Bunda urug‘ning 
asosiy qismini tashkil etgan organik moddalar kuyadi. Urug‘ 
asta-sekin kuyib, probirka ostida kul qoladi. Bu kul mineral 
moddalardan iborat.
Urug‘lar tarkibidagi organik moddalar turli birikmalar 
shaklida bo‘ladi. Bularga 
kraxmal, oqsil 
va 
moylar 
kiradi.
Bug‘doy, makkajo‘xori va boshqa donli o‘simliklar 
urug‘ida kraxmal nihoyatda ko‘p bo‘ladi. Loviya, mosh va 
no‘xatda oqsil ko‘p uchraydi. Yong‘oq, bodom, o‘rik, shaf- 
toli va yeryong‘oq mag‘zida, kungaboqar pistasi va g‘o‘za 
chigitida moy ko‘p bo‘ladi. Urug‘lar tarkibidagi oziq mod­
dalar urug‘palla va endospermada saqlanadi.
Bug‘doy urug‘i endospermasining yupqa kesigiga mik­
roskopda qaralsa, u hujayralardan tashkil topganligini 
ko‘rish mumkin. Bu hujayralarda kraxmal va ko‘p sonli oq­
sil donachalari bo‘ladi. Ayrim urug‘lar tarkibida 
efir moy-
lari 
(zira, shivitda) va 
zaharli moddalar 
(mastak, achchiq 
bodom, shaftoli va kampirchoponda) saqlanadi.
1. Qanday o‘simliklar ikki urug‘pallali o‘simliklar deyiladi?
2. G‘o‘zaning chigiti bug‘doy urug‘idan nimasi bilan farq 
qiladi?
3. Qanday o‘simliklar bir urug‘pallali o‘simliklar deyiladi?
4. Bir urug‘pallali o‘simliklaming urug‘i ikki urug‘pallali o‘sim- 
liklamikidan qanday farq qiladi?
5. Urug‘ tarkibida qanday moddalar bor?