|
1.1 Boshqaruv hisobining mohiyati va maqsadi
Boshqaruv buxgalteriya hisobi buxgalteriya hisobining mustaqil yo'nalishi bo'lib, u korxonani boshqarish apparatini tezkor boshqarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar bilan ta'minlaydi, bu rejalashtirish, hisobga olish, nazorat qilish va tahlil qilishning bir qator shakllari va usullarini birlashtirgan, korxona faoliyatining muqobil variantlarini shakllantirishga qaratilgan va mo'ljallangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonini axborot bilan ta'minlash uchun.
Boshqaruv buxgalteriyasining vazifasi bu ma'lumotlar buxgalteriya hisobi olib boriladigan korxona egalari va uning menejerlari (menejerlari), ya'ni buxgalteriya ma'lumotlarining ichki foydalanuvchilari uchun mo'ljallangan ikkinchi va uchinchi guruhlarning hisobotlarini tuzishdan iborat. Boshqaruv hisobi - bu buxgalteriya hisobi jarayoni va korxona boshqaruvi o'rtasidagi bog'liqlik.
Menejerlarning maqsad va vazifalari asosida tashkil etilgan boshqaruv hisobi davlat tomonidan hech qanday tartibga solinmaydi, faqat korxona manfaatlariga xizmat qiladi, bu uning moliyaviy hisobdan ustunligi hisoblanadi. Ushbu buxgalteriya hisobining umumiy printsiplari menejmentni iloji boricha foydali ma'lumotlar bilan ta'minlashdir. Boshqaruv hisobi ko'proq mantiq va tajribaga yoki umumiy qabul qilinishga asoslangan. Shu ma'noda biz boshqaruv buxgalteriyasini markazsizlashtirish, shuningdek uning maxfiyligi to'g'risida gaplashishimiz mumkin.
1.2 Boshqaruv hisobi ob'ektlari
Boshqaruv hisobi ob'ektlari:
korxona va uning alohida tarkibiy bo'linmalari - javobgarlik markazlari xarajatlari (joriy va kapital);
ham butun korxonaning, ham alohida javobgarlik markazlarining (korxona segmentlari) iqtisodiy faoliyati natijalari;
transfert narxlaridan foydalanishni o'z ichiga olgan ichki narxlar;
byudjet va ichki hisobot.
Boshqaruv hisobida ishlab chiqarish xarajatlari to'g'risida ma'lumotni shakllantirish ularning tegishli tasnifini ishlab chiqish, xarajatlar xatti-harakatlarini tahlil qilish, nazorat qilish va ularni kamaytirish yo'llarini aniqlashga asoslangan. Boshqaruv buxgalteriyasida, boshqaruvning maqsad va vazifalariga qarab, xarajatlarni tasniflashda turli asoslar (belgilar) ajratiladi. Bunday holda, xarajatlarning ilmiy asoslangan tasnifiga asoslangan asosiy printsip "xarajatlar" va "xarajatlar" tushunchalarini farqlash printsipi bo'lib, ularning farqi vaqt omiliga taalluqlidir.
Xarajatlar - daromad olish uchun ma'lum bir davrda to'liq ishlatilgan yoki "sarflangan" ishlatilgan resurslarning qiymati. Ushbu muddat, albatta, resurs uchun haqiqiy to'lov vaqtiga to'g'ri kelmaydi.
Xarajatlar - sotib olingan tovarlar yoki xizmatlar uchun naqd to'lov, bu oxir-oqibat foyda hisobdan chiqariladi (xarajatlar sifatida hisobdan chiqariladi). Ular balansda aktiv sifatida ko'rsatiladi.
Shunday qilib, xarajatlar korxonaga daromad olish bilan bog'liq bo'lgan xarajatlarning bir qismidir.
Korxonaning joriy ishlab chiqarish faoliyati har xil nisbiy ahamiyatga ega xarajatlar bilan birga keladi. Ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy elementlariga quyidagilar kiradi:
materiallarning to'g'ridan-to'g'ri xarajatlari - ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan xom ashyo va materiallar. Ular jismonan tayyor mahsulot tarkibiga kiritiladi va ularni yakuniy mahsulotga aylantirish jarayoni kuzatilishi mumkin.
Ish haqining to'g'ridan-to'g'ri xarajatlari - asosiy ish haqi, qo'shimcha ishlab chiqarish va asosiy ishlab chiqarish ishchilarining ish haqidan byudjetdan tashqari jamg'armalarga ajratmalar, ularning mehnati mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish bilan bevosita bog'liq.
Ishlab chiqarish faoliyati, shuningdek, xarajatlarning uch turini o'z ichiga olgan ishlab chiqarish ustama xarajatlarini o'z ichiga oladi:
Bilvosita moddiy xarajatlar - ishlab chiqarish jarayoni uchun zarur bo'lgan, ammo tayyor mahsulotning ajralmas qismiga aylanmaydigan materiallarning xarajatlari;
Bilvosita mehnat xarajatlari - mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog'liq bo'lmagan, lekin ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirish uchun xizmatlari zarur bo'lgan xodimlarni saqlash xarajatlari (ustalar, ustalar, ishlab chiqarish bo'limlari boshliqlari, nazoratchilar, omborchilar);
Boshqa qo'shimcha xarajatlar - bu uskunalarni saqlash va ulardan foydalanish xarajatlari, umumiy ishlab chiqarish xarajatlari, xususan, ishlab chiqarish ob'ektlari va uskunalari (asosiy vositalar) ning amortizatsiyasi, kommunal xizmatlar, asosiy ishlab chiqarishga xizmat ko'rsatadigan bo'linmalarning xarajatlari.
Faqatgina moliyaviy xarakterga ega bo'lgan xo’jalik operatsiyalari (qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalar, mol-mulkni sotish yoki sotib olish va boshqalar) boshqaruv hisobi predmeti doirasidan tashqarida.
Boshqaruv hisobining predmeti - bu ishning natijalari uchun javobgar bo'lgan menejerlar boshchiligidagi mas'uliyat markazlari deb nomlangan tashkilot va uning alohida tarkibiy bo'linmalari (segmentlari) ning ishlab chiqarish faoliyati.
Segmentlarni hisobga olish buxgalteriya hisobining eng muhim tarkibiy qismidir. Segmental buxgalteriya korxonaning alohida tarkibiy bo'linmalari faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash, aks ettirish va umumlashtirish tizimi sifatida ta'riflanishi mumkin. Korxonalarni boshqarishni boshqarish tizimi segmentar buxgalteriya ma'lumotlari asosida quriladi. Segmental buxgalteriya ma'lumotlari ichki boshqaruvning axborot ehtiyojlarini qondiradi, boshqaruvning turli darajalarida xarajatlar va natijalarni nazorat qilish va segmental hisobotlarni tayyorlashga imkon beradi. Ikkinchisini tahlil qilib, korxonaning u yoki bu tarkibiy bo'linmasi faoliyatining samaradorligini baholash mumkin.
Segmental buxgalteriya hisoboti va hisobotining ma'lumotlariga asoslanib, korxona ma'muriyati turli xil boshqaruv qarorlarini qabul qilishi mumkin, masalan, biznesni ajratish (markazsizlashtirish) maqsadga muvofiqligi to'g'risida.
Hozirgi vaqtda buxgalteriya hisobida barcha daromadlar xarajatlar (daromadlar va xarajatlarni o'zaro bog'lash printsipi) deb nomlangan xarajatlar bilan o'zaro bog'liq bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish xarajatlari va umumiy operatsion xarajatlar yig'indisi mahsulot (ish, xizmat) ning umumiy narxini tashkil etadi (2-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
