Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

юз берган.
Келар мангу нозланиб гўзал,
Бор дунёни эритиб баҳор...
Эрпмайди негадир баъзи
Қобоқларда музлаб колган қор.
(Баҳодир Исломов)
Баҳор келиб-кетиб туради, 
аммо 
мангуликка кел-
майди. Ҳатто, умр баҳори ҳам! Муаллиф 
мисрада бў-
ғинларни тенглаштириш — оҳангнн таъминлаш мақса-
дида «мангу» эпитетннн 
киритншга 
мажбур бўлган:
шеър лаби учган пиёладек бўлиб қолган. Демак, «ман-
гу» сўзн парча учун ўринсиз.
«Ассалому алайку-у-м!»—дея яроғи чиқиб 
кетган
эски портфелинн тиззалари орасига қисиб, тоғаси билан
қўшқўллаб кўришди: «Яхшимисиз, тоғажон» (Н. Ами-
нов). «Яроғ» сўзи ўзбек адабий тилнда тиғ, қурол маъ-
носида ишлатилади, шу маънода халқимиз онгига син-
гиб кетган. Агар «ярайдиган ерн қолмаган» деган маъ-
но кўзда тутилган бўлса, унга -лик ясовчисини қўшиб,
янги сўз ясаш лозим эди: яроқлиги қолмаган (яроқлн-
ги чиқиб кетган) каби. Бу парча учун халқ тилида бўл-
71
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ган «шалоғи чиқиб кетган» ёкн «яғирн 
чиқиб кетган»
ифодаларини қўллаш ўринли бўлар эди.
Нутқнинг ўринлилиги асосида гапни маълум мақсад-
га кўра қуриш ғояси ётади. Уринлилик гапда кўзда ту-
тилган мақсаднинг юзага чиқишини 
таъминлаш учун
тил воситаларинннг танланишидир. Уни амалга оши-
риш сўзловчидан тил воситаларини, тил қурилишини,
тил услубларини билишни талаб этади. 
Чунки нутқ-
нинг ўринлилиги тилнинг ҳар хил сатҳларини қамрайди
ҳамда сўзлар, сўз бирикмалари, грамматик категория-