Бошланғич таълим кафедраси

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Q.Husanoboyeva. Adabiy ta`lim tizimida mustaqil fikrlash muammosi. - T.: 
Fan, 2004. 164 b. 
2. Boshlang`ich ta`lim. 7-maxsus son, - T: Sharq, 1999, 47-b. 
OILADA BOLA TARBIYASINI TO‟GRI TASHKIL ETISH –
TA‟LIM SAMARADORLIGINIG GAROVI 
Xolmo‟minova O.J. 
TerDU o‟qituvchi 
 
 “Bola – ehtiyojlarga ega bo‟lgan mavjudod bo‟lib, ojizligi tufayli o‟z g‟ayratini 
boshqara olmaydi. Buning uchun uijtimoiy muhitda shakllanishi lozim”. 
Z.Freyd. 
Mamlakatimiz rahbariyati tomonidan Davlat dasturlarida ijtimoiy, ma'naviy-

---

126 
ma'rifiy masalalar qamrab olinishi, oilaning ma'naviy-axloqiy asoslarini va 
manfaatlarini takomillashtirishni, farzand tarbiyasi, uning kamolati, turmush qurush 
haq-huquqlarini ham nazarda tutadi. 
Oila turmush va vijdon qonunlari asosiga quriladi, o'zining ko'p asrlik 
mustahkam va ma'naviy tayanchlariga ega bo'ladi. Oilada demokratik negizlarga asos 
solinadi, odamlarning talab-ehtiyojlari va qadriyatlari shakllanadi. O'zbekistonning 
aksariyati o'zining shaxsiy farovonligi to'g'risida emas, balki oilaning, qarindosh-
urug'lari va yaqin odamlarining, qo'shnilarining omon-esonligi to'g'risida g'amho'rlik 
qilishni birinchi o'ringa qo'yadi. Bu esa eng oliy darajada ma'naviy qadriyat, inson 
qalbining gavharidir. 
Oilada qaror topgan sog‗lom ma‘naviy-ruhiy muhit farzandlarning yetuk, 
barkamol bo‗lib voyaga yetishlari uchun beqiyos ahamiyatga egadir. Inson umri 
davomida oladigan informatsiyaning 70% ni 5-yoshgacha bo‘lgan davrda olar ekan, 
uning ongi 5-7 yoshda shakllanadi, bu esa shaxs sifatlarining ilk kurtaklaridan dalolat 
beradi.
Oila – kishilarning nikoh yoki qon-qarindoshlik rishtalari, umumiy turmush 
tarzi, axloqiy mas'uliyat hamda o'zaro yordamga asoslanuvchi kichik guruhi. 
Ko‘p yillik tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, oila bola uchun eng muhim 
tarbiyaviy muhit bo‘lib, bu muhitda shaxs kamoloti uchun muhim hisoblangan xulq-
atvor, iroda, tasavvur, dunyoqarash shakllanadi. [1. 56-bet]. 
Oila tarbiyasida bolalar hayotini to'g'ri yuritish ularni vaqtdan to'g'ri va unumli 
foydalanishlarining asosiy garovidir. Bolalarning oiladagi vaqtini o'yin, mehnat va 
o'qish faoliyatlari bo'yicha to'g'ri taqsimlash nihoyatda muhimdir. 
Oila tarbiyasining mohiyati shundan iboratki, oila tarbiyasi, ota-onalar yoki 
shaxs kamoloti uchun mas'ul shaxslar tomonidan tashkil etiluvchi hamda farzandlarni 
har tomonlama yetuk, sog'lom etib tarbiyalashga yo'naltirilgan pedagogik jarayon. 
Ota-onalar o'zlarining ijtimoiy burchlarini bajarar ekanlar, farzandlarida mehnatga, 
uni tashkil etuvchilarga nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg'usini shakllantirish, 
ularni ijtimoiy-foydali mehnatga tayyorlash, turli ko'rinishdagi munosabatlarni 
uyushtirish vaqtida tartib-intizomga amal qilish, ijtimoiy me'yorlarga og'ishmay rioya 
etish, sog'lom turmush tarzini yaratish, o'z shaxsiy hayotlari mazmunini belgilashda 
maqsad, so'z va faoliyat birligini ta'minlash borasida har tomonlama ijobiy ibrat 
namunasini ko'rsatadi. 
Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog'lom, ma'naviy barkamol, mehnat, 
ijtimoiy hamda oilaviy hayotga tayyor shaxsni shakllantirib berishi lozim. Oila 
tarbiyasining mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mazkur yo'nalishlari - jismoniy, 
ahloqiy, aqliy, estetik, mehnat, ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siyosiy-g'oyaviy hamda 
jinsiy ta'lim berish, ularda faoliyat ko'nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat. 
Axloqiy tarbiya oila tarbiyasining o'zagini tashkil etadi. Oilada uyushtirilajak 
axloqiy tarbiyaning maqsadi bolalarda eng oily axloqiy sifatlar ota-ona hamda 
oilaning boshqa a'zolari, shuningdek, atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat, 
kattalarga hurmat, kichiklarga muruvvat, kamtarlik, to'g'riso'zlik, mehnatsevarlik, 
saxovat, insonparvarlik, adolat, vijdon, or-nomus, g'urur, intizom, ijtimoiy burchni 
anglash va hokazolarni shakllantirishdan iboratdir [1. 68-bet]. 

---

127 
Oilada tashkil etiladigan estetik tarbiya bolalarda go'zallikni his qilish, undan 
zavqlanish, tabiat go'zalliklaridan bahra olish asosida his-tuyg'u, idrok, tasavvur 
hamda qarashlarniyuzaga keltirish, ularni hayotni sevishga o'rgatishdek vazifalarning 
ijobiy hal etilishini nazarda tutadi. Axloqiy va estetik qarashlar mazmuni o'zgargan 
bir sharoitda oilada axloqiy va estetik tarbiyani to'g'ri va samarali tashkil etilishi 
ayniqsa muhimdir. 
Bolalar juda yoshligidanoq soxta go'zalliklar go'zallikning timsoli emasligini 
anglab etishlari lozim. Bola tasavvurida tabiiy go'zallik (yam-yashil tabiat, nafis qor 
uchquni, nozik gullar, beg'ubor osmon) his qilish uchun shart-sharoit yaratib berish 
maqsadga muvofiqdir. Bolalarda tabiiy go'zallikni his etish tuyg'usi tabiat bag'rida, 
muzey, ko'rgazma, kino va teatrlarda bo'lish tufayli shakllanadi.
Shaxsning mustahkam xarakter va qat'iy iroda egasi bo'lib voyaga etishida 
mehnatning roli kattadir. Bolalarni oilada to'g'ri tarbiyalashda oila xo'jaligining 
odilona tashkil etilishi, bolalarni oila xo'jaligini yuritish ishiga jalb qilish katta 
ahamiyatga ega. Bolalar tomonidan bajariladigan oilaviy yumushlar ularning 
jismoniy va aqliy kamoloti darajasidan ortiq bo'lmasligi, ularning tezda toliqishlari 
yoki mayib bo'lishlariga sabab bo'lmasligi lozim.
Oilada, shuningdek, atrof-muhit muhofazasi (ekologiyasi)ga oid tarbiyaviy 
ishlar ham tashkil etiladiki, bu jarayonda bolalarda «inson-tabiat-jamiyat» 
tushunchalari o'rtasida yuzaga keluvchi o'zaro muvofiqlik borasidagi g'oyalarning 
qaror topishiga zamin hozirlaydi[2. 2-bet]. 
Oila muhitida tashkil etilayotgan hovli sahnini supirib-sidirish, gulzorlarni 
tashkil etish, ko'chatlarni o'tkazish va ularni parvarish qilish, maishiy chiqindilarni 
bartaraf etishga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo'lish kabi harakatlar bolalarda 
tabiatni asrashga nisbatan mas'ullik tuyg'usini shakllantiradi. 
Oila sharoitida uyushtirilayotgan suhbatlar alohida diqqatga sazovordir. 
Ommaviy axborot vositalari orqali aholi e'tiboriga xavola etilayotgan huquqiy 
mavzulardagi maqolalar, ko'rsatuv, eshittirish, shuningdek, ommaviy-huquqiy 
adabiyotlar hamda ularda ilgari surilgan g'oyalar yuzasidan o'tkaziladigan suhbatlar 
bolalarda huquqiy tasavvur, idrok, savodxonlik, tafakkur, faollik, mas'ullik, e'tiqod va 
salohiyatni qaror topishiga olib keladi.
Oila muhitida bolalarga ularning burchlari to'g'risidagi ma'lumotlarni berib 
borish, o'z navbatida huquqlaridan foydalanish yo'llarini ko'rsatib berish bu borada 
yaxshi samara beraoladi. 
Xulosa o‘rnida shuni ta‘kidlash joizki, yuqorida qayd etilgan tarzda oila 
tarbiyasini tashkil etish komil insonni tarbiyalab voyaga etkazish muvaffaqiyati 
uchun poydevor bo'ladi. Ota-ona, oilaning boshqa a'zolarining dunyoqarashlari, 
hayotiy yondoshuvlari va ma'naviy dunyosi, farzandlarimizning oilada tarbiyasini 
to‘gri tashkil etganligi – kelajakda ta‘lim samaradorliginig garovi hisoblanadi.