Бошланғич таълим кафедраси

Фойдаланилган адабиѐтлар 
1. Мирзиѐев Ш.М. Миллий тараққиѐт йўлимизни қатъият билан давом 
эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент ―Ўзбекистон‖ 2017.28-б. 
2.Каримов И.А. Юксак маънавияг -еинишас куч. -Т.: 
≪Маънави>т>, 2008. 

---

414 
- 19-20 6. 
3. . Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф.Ҳадис ва Ҳаѐт.Ҳилол-нашр. 
Тошкент. 2018.9-12-б 
4. О. Сафаров. Ўзбек халқ оғзаки ижоди. Мусиқа. Тошкент. 2010. 290-291-
б. 
5. Темур тузуклари.Шарқ нашриѐт-матбаа акциядорлик компанияси бош 
таҳририяти. Тошкент 2005.7-8-б 
6. Юсуф Хос Хожиб. Қутадғу-билиг. Ўзбекистон Фан. Тошкент. 1971.28-
29-б. 
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MANTIQIY
FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH 
 
Salimova Norbodom Muxtorxon qizi
Termiz shahar 25-maktabgacha ta‟lim muassasi tarbiyachisi 
 
Maktabgacha ta‟lim tizimini yanada rivollantirish maqsadida, Prezintimiz 
Sh.Mirziyoev O„zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori Maktabgacha 
ta‘lim tizimini yanada takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, 
maktabgacha ta‘lim muassasalari tarmog‗ini kengaytirish, malakali pedagog kadrlar 
bilan ta‘minlash, bolalarni maktab ta‘limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, 
ta‘lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta‘lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq 
etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish 
uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida:
―Menimcha, men bor bo'laman!‖ buyuk faylasuf va olim Dekart bir marta 
aytgan va u bilan hech kim rozi bo'lolmaydi. Axir, bolaga yozishni va hisoblashni, 
qo'shishni va olib tashlashni tushuntirish uchun ozgina ishlash kerak. Ammo 
fikrlashni o'rgatish ancha murakkab ish. Ota-onalar uchun chaqaloqlar nafaqat mazali 
ovqat, mehr va e'tiborga muhtoj ekanliklarini tushunishlari muhimdir. Bundan 
tashqari, bolaning miyasini ―boqish‖ kerak, chunki siz bolalarda mantiqiy fikrlashni 
qanchalik tez rivojlantira boshlasangiz, ularning muvaffaqiyatli o'sishi uchun 
imkoniyat shuncha ko'p bo'ladi. Ma'lumot uchun, tan olinishga erishgan odamlarning 
aksariyati yaxshi ma'lumot yoki foydali aloqalar tufayli emas, balki boshlari bilan 
ishlash va quti tashqarisida o'ylash odatiga ega bo'lishgan. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarda mantiqiy fikrlash. 
Muhim bo'lmagan narsani ajratish, umumiylikni topish va muayyan xulosalarga 
kelish, isbotlash va rad etish, puxta va puxta o'ylash qobiliyati - bu mantiqiy fikrlash 
degani. Hayot davomida inson bu xususiyatni bir necha bor ishlatadi, shunga 
qaramay, hozirgi kunda ko'pchilik odamlar stereotiplarni o'ylashadi va mantiqni 
rivojlantirishga intilmaydilar. Ammo uni o'rgatish kerak va buni juda erta yoshdan 
bajarish kerak. Bolalarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish qanday qoidalar asosida 
amalga oshirilishini bilish, shuningdek, ushbu qoidalarning ishlash printsipini 
tushunish muhimdir. 
Yosh bolalar hali ham mavhum fikrlay olmaydilar. Ular vizual-samarali, ozgina 
keyinroq - vizual-majoziy fikrlash bilan ajralib turadi. Ular qilishlari kerak bo'lgan 
narsa bu teginish va ko'rish, ular "qo'llari bilan o'ylashadi". 

---

415 
Kattaroq 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalar 
og'zaki-mantiqiy 
fikrlashni 
rivojlantiradilar. Ushbu bosqich rivojlanishning cho'qqisi hisoblanadi, shu vaqtdan 
boshlab mantiq butun keyingi hayot davomida yaxshilanadi. Bola uchun u o'ylagan 
yoki gapiradigan narsaning tafakkuri yoki hissi ahamiyatsiz bo'lib qoladi. Vaqt o'tishi 
bilan, u voyaga etganida, unga yuklangan vazifalarni baholashni, shuningdek 
maqsadlarni belgilashni, muammolarni hal qilish yo'llarini rejalashtirishni va izlashni 
o'rganadi. 
Bolalarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish metodikasi. 
Ikki yoshdan boshlab bolalarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish bilan 
shug'ullanishni boshlashingiz mumkin. Odatda, bu davrda chaqaloq allaqachon eng 
oddiy sabab-oqibat munosabatlarini tushunish uchun birinchi urinishlarini amalga 
oshiradi. Esda tutish kerak bo'lgan asosiy narsa shundaki, siz o'yin uchun va 
suhbatlardan foydalanib, bola uchun muttasil harakat qilishingiz kerak. Suhbatning 
bosh roli dastlab kattalarga tegishli bo'ladi: ―Xonada nega yorug'lik bor? To'g'ri! 
Quyosh derazadan porlaydi!‖, ―Va bizning hovlimizda kim qarg'ayapti? To'g'ri, 
kokerel. ‖ Agar chaqaloq o'zidan biron bir narsani qo'shishni va o'z nuqtai nazarini 
baham ko'rishni boshlasa, bu uning o'yin qoidalarini qabul qilganligini va unga 
mamnuniyat bilan 
Asosiy ranglar va geometrik shakllarni allaqachon biladigan 3-4 yoshli chaqaloq 
bilan siz ―taxmin o'yinini‖ o'ynashga harakat qilishingiz mumkin. Bundan tashqari, 
nafaqat narsalarning xususiyatlarini, balki ularning belgilarini ham taxmin qilish 
mumkin (masalan, bodring uzoq, yashil, yangi va hokazo bo'lishi mumkin). Ushbu 
yoshda, bolalar bir xil asosda (o'lcham, shakli, rangi) saralash muammolarini hal 
qilishdan juda mamnun. Bundan tashqari, bolangizga narsalarni taqqoslashni 
o'rgatishni boshlashingiz mumkin. Avvaliga ularning bir-biridan qanday farq qilishini 
aniqlash osonroq, keyin umumiy narsani izlash kerak. Ushbu davrda dizaynerlar va 
mozaikalar bilan o'yinlar bolalar uchun juda muhimdir. Volumetrik binolar yoki 
rasmlarni yaratishda ular umumlashtirish qobiliyatini shakllantiradi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish uchun 
vazifalar tobora murakkablashmoqda. Masalan, siz jumboqlarni echish, jumboqlarni 
to'plash, maqol va maqollarni tahlil qilishni amalga oshirishingiz mumkin. Biror 
narsani tushuntirishda, chaqaloqning e'tiborini aniq so'zlar, ta'riflar va tushunchalarga 
jalb qilish tavsiya etiladi; ular uchun sinonim va antonimlarni tanlashni o'rganing 
(birinchi navbatda, bu atamalarning ma'nolari haqida gapirgandan keyin). Bularning 
barchasi fikr jarayonlariga va mantiqning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 
Matematik tushunchalar doirasidagi mashqlar bilan (ko'p yoki kamroq, o'sish-
pasayish tartibida tasniflash, keraksizlarni olib tashlash), nutqni rivojlantirish 
bo'yicha darslar foydali bo'ladi. Kattaroq maktabgacha yoshda bola ancha murakkab 
sabab-oqibat munosabatlarini tushunishga qodir. Masalan, siz o'qish kitobini yoki 
birgalikda ko'rgan narsalarni muhokama qilishingiz mumkin, bu esa chaqaloqqa 
mustaqil ravishda xulosalar chiqarish imkoniyatini beradi.
Yuqorida keltirilgan barcha usullar, shubhasiz, bolalarda mantiqiy fikrlashni 
rivojlantirish uchun juda foydali. Tabiiyki, ularni amalga oshirish uchun ko'p kuch 
sarflash kerak. Ammo, eng qiyin ish, agar ijodiy yondoshilsa, osonlikcha amalga 
oshirish mumkin. Asosiysi, mantiqiy fikrlashning asosiy qonunlarini tushunish: 

---

416 

Siz har doim mantiqni rivojlantira olasiz, u mutlaqo kichkina va allaqachon 
katta hayot tajribasiga ega; 

Aqliy faoliyatning har bir darajasi uchun muayyan mashqlar mavjud, bu 
vazifalar qanchalik sodda va g'ayritabiiy ko'rinmasin, qadamlardan sakrash kerak 
emas. Masalan, kichkina yerfıstığdan o'zining vizual tafakkuri bilan ba'zi murakkab 
mulohazalarni talab qilish shart emas; 

Hech qanday holatda siz mantiq va ijodkorlikni ajratishingiz shart emas. 
Darhaqiqat, aqliy qobiliyatlarning uyg'un rivojlanishi tasavvur va tasavvurisiz 
mumkin emas.
Xulosa qilib aytganda aytmoqchiman: rivojlangan mantiqiy fikrlash qobiliyatiga 
ega bolani har tomonlama barkamol etishtirish uchun unga yoqadigan o'yin va 
tadbirlarni tanlash kerak. Zerikarli mashqlar ko'p foyda keltirishi dargumon . Har bir 
bola bog‘cha yoshida o‘z imkonyatlari qay darajada ekanligi va o‘ziga nisbatan 
ishonch paydo b‘ladi. Agarda bolaga bog‘cha yoshidan uning qobilyati shakillanar 
ekan , bola kelajakda kim bo‘lishini oldindan bashorat qilsa bo‘ladi.