Бошқарув таҳлилини ташкиллаштириш ва унда қЎлланиладиган маълумотлар манбаи

2. Молиявий таҳлилида қўлланиладиган маълумотлар манбаи
Молиявий таҳлилининг асосий ахборот манбаларига қуйидагилар киради:
1. Бизнес-режа маълумотлари;
2. Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи;
3. Статистик ҳисоби ва ҳисоботи;
4. Бошқарув (тезкор) ҳисоби ва ҳисоботи;
5. Ҳисоб ва ҳисоботдан ташқари маълумотлар;
6. Меъёрлар, тармоқ кўрсаткичлари, қонунлар, Фармонлар, қарорлар, буйруқлар.

1-жадвал
Турли ҳисобот шаклларида берилган иқтисодий кўрсаткичлар суммасининг бир-бирига мос келиши

№	Кўрсаткичлар	1-шакл			2-шакл			Мос
		Шакл сони	Қатор ва устун сони	Сумма (минг сўм)	Шакл сони	Қатор ва устун сони	Сумма (минг сўм)		келиши тўғрисида белги
1.	Устав капитали йил бошида йил охирида	1 1	320/3 320/4	8937 8937	5 5	010/3 080/3	8937 8937		мос мос
2.	Асосий воситалар йил бошида йил охирида	1 1	010/3 010/4	13397 13513	3 3	130/3 130/6	13397 13513		мос мос
3.	Резерв капитали йил бошида йил охирида	1 1	340/3 340/4	6763 7983	5 5	010/5 180/5	6763 7983		мос мос

Ушбу санаб ўтилган маълумотлар ичида энг асосийси бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи ҳисобланади, чунки тахминан 70 фоиз маълумотларни иқтисодий таҳлил бухгалтерия ҳисобидан олади. Бошқарув таҳлилида ҳам шу ҳисоботлар асосий маълумотлар манбаи бўлиб қолади. Таҳлил қилиш жараёнида йиллик ҳисоботга ёзилган изоҳнома ҳам хар томонлама кўриб чиқилади. Таҳлил қилиш жараёнида ҳисобдан ташқари маълумотлардан ҳам фойдаланиш катта самара беради. Буларга текшириш далолатномалари, аудиторлик хулосалари, юқори ташкилотлар, молия ва солиқ идоралари, банкларнинг бажарган таҳлил натижалари, лаборатория ва табобат-назорти материаллари, корхона меҳнат жамоасининг умумий мажлис материаллари, мутбуот материаллари, тушунтириш ва маъруза хатлари, ижро этувчилар билан шахсий суҳбат ўтказиш материаллари ҳам киради.
Таҳлил қилишнинг самараси авваламбор ҳисобот маълумотларининг сифатига боғлиқ. Шунинг учун ҳисоб ва ҳисобот материалларини обдон текшириш керак. Амалда маълумотларни текширишнинг бир неча усуллари мавжуд.
1. Ҳисоботларни тузиш қоидаларига амалга қилиш. Ушбу текшириш ўз ичига қуйидагиларни олади: ҳисобот шаклларининг тўғри тўлдирилиши ва уларнинг Ўзбекистон Республикаси молия, иқтисодиёт ва статистика вазирликлари томонидан тасдиқланган шаклларга мос келиши, айрим миқдорий кўрсаткичларни аниқлашда арифметика амалларини тўғри қўлланилганлиги кабилар. Ҳисобот шакллари ва хужжатларда ҳеч қандай тузатиш ёки рақамларни ўчириб қайта ёзиш мумкин эмас. Ҳисобот шакллари раҳбар ва бош бухгалтер томонидан имзоланган бўлиши керак.
2. Турли ҳисобот шаклларида бериладиган иқтисодий кўрсаткичлар суммасининг бир-бирига мос келиши. Ушбу текширишнинг моҳияти қуйидагидан иборат. Бир қанча иқтисодий кўрсаткичлар турли ҳисобот шаклларида берилади ва бинобарин ҳисобот тузишда ана шу иқтисодий кўрсаткичлар суммаси бир-бирига тўғри келиши шарт. Масалан устав капиталининг миқдори 1-шакл (Баланс) ва 5-шакл (Хусусий капитал тўғрисидаги ҳисобот) ёки асосий воситаларининг суммаси 1-шакл (Баланс) ва 3-шакл (Асосий воситаларнинг харакати тўғрисидаги ҳисобот)да берилади ва х.к.
Текширишнинг ушбу усулини аниқроқ тушуниш учун қуйидаги жадвални хавола қиламиз (1-жадвал).
Таҳлилий ҳисоблар ва унинг натижаларини расмийлаштириш. Ҳисобот маълумотларини таҳлилий жиҳатдан қайта ишлашнинг усулларидан бири таҳлилий жадвалларни тузиш ҳисобланади. Жадвалга таҳлил қилинадиган кўрсаткичларнинг асос ва амалдаги даражаси киритилади, мутлоқ фарқи, кўрсаткичларнинг ўсиш суръатлари аниқланади ҳамда тегишли хулоса ёзилади. Таҳлилий жадвалларнинг устунлиги ва афзаллиги шундан иборатки, у кўрсаткичларнинг ўзаро боғланишини жуда ҳам аниқ кўргазмали тарзда намоён этади.
Таҳлилнинг сўнгги босқичи унинг натижаларини рамийлаштириш ҳисобланади. Таҳлил натижаларига асосланган ҳолда маълумотнома ёки изоҳнома ёзилади. Изоҳномада корхона ва ташкилотларнинг хўжалик фаолиятида қўлга киритилган ютуқлари ва йўл қўйган камчиликлари акс эттирилади ҳамда бу камчиликларни бартараф қилиш йўллари кўрсатилади. Бу ўринда айниқса аниқланган ички хўжалик резервларни ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга жалб этиш йўллари кўрсатилади. Изохнома жуда ҳам қисқа ва мазмунли баён этилиши лозим. Қайсику ундан таъсирчан бошқарув қарорларини қабул қилиш мумкин бўлсин.