Бошқарув қарорларини қабул қилиш, бюджетлаштириш ва харажатларни назорат қилиш

Иш вакти ва мехнат харажатлари бюджети. 4-қадамда Ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар таннархига киритиладиган меҳнат хаки харажатлари ишлаб чиқарилиши режалаштирилаётган маҳсулот микдори, бир бирлик маҳсулот учун кетадиган вақт меъёри ва унга тўланадиган меҳнат ҳақи расценкаси асосида топилади.

Махсулот тури	Ишлаб чиқариш дастури, дона	Бир бирлик маҳсулот учун меҳнат сарфи, соат	Умумий меҳнат сарфи, соат	1 соат меҳнат ставкаси, сум/соат	Меҳнат харажат-лари
А	6000	14	84000	5000	420 000 000
Б	1000	20	20000	7000	140 000 000
Жами:			104000		560 000 000

Ишлаб чиқариш устама харажатлари бюджети. Ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар таннархига киритиладиган бошқа ишлаб чиқариш устама харажатлари, одатда, доимий (ўзгармас) харажатлар бўлиб ҳисобланади

Харажат моддалари	Хусусий сумма, минг сумда	Умумий сумма, минг сумда
Ёрдамчи материаллар	30 000,0
Билвосита мехнат хаки	35 000,0
Бошка туловлар	25 000,0
Электроэнергия	40 000,0
Турли хизматлар	100 000,0
Амортизация	25 000,0
Ишлаб чикариш воситалари суғуртаси	5 000,0
Назоратчилар иш хаки	20 000,0	280 000
Асосий мехнат соатлари умумий сони, соат		104000
1 бирлик меҳнат соатига тўғри келувчи устама ишлаб чиқариш харажатлари		2,692

Бир бирлик тайёр маҳсулот ва давр охирига маҳсулот таннархи бюджети. Ушбу 6-қадамда юқоридаги маълумотлар асосида бир бирлик тайёр маҳсулот ва давр охирига маҳсулот таннархи бюджети қуйидагича тузилади

Харажат моддалари	А маҳсулот	Б маҳсулот
Асосий материаллар:
- М 1	12*5000=60000	12*5000= 60000
- М 2	6*10000=60000	8*10000=80000
Меҳнат харажатлари	14*5000=70000	20*7000=140000
Устама ИЧХ	14*2692=37688	20*2692=53840
1 бирлик махсулот таннархи	227 688	333 840
Давр охирига тайёр маҳсулот колдиги, дона	1100	50
Давр охирига тайёр маҳсулот захираси таннархи	250 456 800	16 692 000

Сотиладиган тайёр маҳсулот таннархи бюджети. Ушбу 7-қадамда юқоридаги маълумотлар асосида сотиладиган маҳсулот таннархи бюджети қуйидагича тузилади

Харажат моддалари	Сумма, сумда
1.Асосий материаллар:
- давр бошига колдик	75 000 000
- сотиб олиш	825 000 000
-жами ишлатишга мулжалланган материаллар	900 000 000
- давр охирига колдик	40 000 000
- ишлаб чикаришга берилган материаллар	860 000 000
2.Мехнат хаки харажатлари	560 000 000
3.Устама харажатлар	280 000 000
4.Ишлаб чикариладиган тайёр маҳсулот таннархи	1 700 000 000
5.Давр бошига тайёр маҳсулот колдиги	44 000 000
6.Жами сотишга мулжалланган тайёр маҳсулот	1 744 000 000
7.Давр охирига тайёр маҳсулот колдиги	222 440 050
8.Сотиладиган тайёр маҳсулот таннархи	1 521 559 950

Сотиш ва бошкарув харажатлари бюджети. Ушбу 8-қадамда ҳисоб-китоблар асосида сотиш ва бошқарув харажатлари бюджети қуйидагича тузилади

Харажат турлари	Хусусий сумма	Умумий сумма
Сотиш харажатлари
Комиссион харажатлар	20 000 000
Реклама	13 000 000
Савдо ходимлари иш хаки	40 000 000
Транспорт харажатлари	35 000 000
Ўров харажатлари	10 000 000	118 000 000
Бошқарув харажатлари
Иш хаки	101 000 000
Бошка харажатлар	105 000 000	206 000 000
Ҳаммаси бўлиб		324 000 000

Фойда ва зарарлар тўғрисида ҳисобот кўрсаткичлари бюджети. Ушбу 9-қадамда юқорида келтирилган ҳисоб-китоблар асосида фойда ва зарарлар тўғрисида ҳисобот лойиҳаси қуйидагича тузилади

Кўрсаткичлар	Ахборот манбаи	Сумма
Реализация хажми	1-кадам	2 200 000 000
Сотиш таннархи	7-кадам	1 521 559 950
Ялпи фойда		678 440 050
Сотиш ва бошкарув харажатлари	8-кадам	324 000 000
Операцион фойда		354 440 050
Фоиз харажатлари		50 000 000
Соликкача фойда		304 440 050
Фойда солиғи, 12 %;		36 532 806
Соф фойда		267 907 244

Пул маблағлари бюджети. Корхонанинг йиллик пул маблағлари бюджети, одатда, одатда, чораклар кесимида тузилади. Уни тузишда қуйидагилар асос қилиб олинади.
Биринчидан, йил бошига пул маблағлари қолдиғи уларнинг минимал зарур суммаси миқдорида (лимит) белгиланади;
Иккинчидан, ҳисобот даври охирига пул маблағлари қолдиғи уларнинг давр бошидаги қолдиғи ҳамда пул тушумлари ва пул чиқимлари бюджетига асосан топилади;
Учинчидан, пул маблағлари тушуми сотиш ҳажмидан ҳамда дебиторлик қарзларнинг ўз вақтида келиб тушмаслик фоизи ўтган йиллар таҳлили асосида чамаланади (тушум бюджетидан 5-10 % миқдорида);
Тўртинчидан, пул маблағлари чиқими материаллар бюджети,меҳнат ҳақи харажатлари, дивиденд тўловлари, солиқ тўловлари, фоиз тўловлари, капитал инвестициялар бюджети ва бошқа тўловлар режасига қараб аниқланади;
Бухгалтерия баланси бюджети. Корхонанинг келгуси йилга бухгалтерия баланси бюджетини тузиш қуйидаги тартибда амалга оширилади.
Биринчидан, ўтган ҳисобот йили охирига тузилган бухгалтерия баланси асос сифатида олинади, ушбу баланс маълумотлари келгуси йилнинг бошида мавжуд активлар ҳамда уларнинг ташкил топиш манбалари тўғрисидаги ахборотларни беради.
Иккинчидан, янги йил учун тузиладиган бухгалтерия баланси бюджети (лойиҳаси)да ҳар бир моддаси суммаси унинг йил бошидаги қолдиғи ҳамда асосий фаолият кўрсаткичлари бюджетлари, шунингдек пул оқимлари бюджети асосида ҳисоб-китоб қилинади ҳамда тўлғазилади, чунончи

• янги йил охирига пул маблағлари қолдиғи юқорида келтирилган пул маблағлари бюджети асосида топилган миқдорда кўрсатилади;
• асосий материаллар қолдиғи материаллар бюджети (3-қадам) ва тайёр маҳсулот таннархи бюджети (7-қадам) асосида тўлдирилади;
• тайёр маҳсулотлар қолдиғи тайёр маҳсулот таннархи бюджетида (7-қадам) келтирилган миқдорда кўрсатилади;
• дебиторлик қарзлар уларнинг йил бошидаги қолдиғига сотиш ҳажмини қўшиш (1-қадам) ҳамда пул маблағлари бюджетида кўрсатилган харидорлардан келиб тушган тушумларни айириш орқали топилади;
• асосий воситалар қиймати уларнинг йил бошидаги қийматига янги киритилган инвестицияларни қўшиш ва чиқиб кетиши режалаштирилаётган асосий воситалар қийматини айириш орқали топилади;
• асосий воситалар эскириши суммаси унинг йил бошидаги суммасига ҳисобот йилида ҳисобланадиган амортизация суммасини қўшиш орқали топилади;

• таъминотчилар олдидаги қарзлар йил бошидаги қарзи суммасига таъминотчилардан олинган материаллар суммасини қўшиш (7-қадам) ва пул маблағлари бюджетида кўрсатилган таъминотчиларга тўлов суммасини айириш орқали топилади;
• иш ҳақи бўйича қарздорлик суммаси унинг йил бошидаги қолдиғига ҳисобланган иш ҳақи харажатларини қўшиш ва пул маблағлари бюджетида кўрсатилган иш ҳақи бўйича тўлов суммасини айириш орқали топилади;
• солиқлар бўйича қарздорлик унинг йил бошидаги суммасига ҳисобланган солиқ суммасини қўшиш ва пул маблағлари бюджетида кўрсатилган солиқ бўйича тўлов суммасини айириш орқали топилади;

• бошқа кредиторлик қарзлар суммаси унинг йил бошидаги суммасига кредиторларга ҳисобланган суммаларни қўшиш ва пул маблағлари бюджетида кўрсатилган кредиторлик қарзлари бўйича тўлов суммасини айириш орқали топилади
• тақсимланмаган фойда суммаси унинг йил бошидаги суммасига фойда ва зарарлар бюджетида кўрсатилган соф фойда суммасини қўшиш (9-қадам) ва ҳисобланадиган дивиденд суммасини айириш орқали топилади

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ