Borliq shakllari

3. Borliqning mavjudlik usullari va mavjudlik shakllari
Borliq moddiy va ma'naviy jarayonlar orqali namoyon bo'ladi. Shu sababli uning asosiy mavjudlik usullari va shakllari sifatida harakat, fazo va vaqtni o'rganishga to'g'ri keladi. Ular borliqning ajralmas xususiyatlari, ya'ni atributlari jumlasiga kiradi. "Atribut" so'zi lotincha attributum (chambarchas birlashtirilgan) so'zidan olingan bo'lib substansiyaning ajralmas xususiyati, degan ma'noni beradi. Bu atama falsafada aksidensiya atamasining antipodi sifatida qo'llaniladi (Bu haqda 1.3 bandga qarang).
Harakat
Harakat - borliqning asosiy ajralmas xususiyati bo'lgan o'zgaruvchanlikni ifodalovchi falsafiy kategoriya. Harakat - borliqning asosiy mavjudlik usulidir. Borliqning mavjudligi undagi o'zgarishlar bilan belgilanadi. Agar o'zgarish bo'lmasa, borliqning bor yoki yo'qligi noma'lumligicha qolardi. Harakat tushunchasi olamdagi o'zgarishlarni, imkoniyatlarning voqyelikka aylanishini, sababning oqibatni vujudga keltirishini, ro'y berayotgan hodisalarni, olamning beto'xtov yangilanib borishini aks ettiradi.
Olamdagi har qanday jarayon harakat tufayli sodir bo'ladi. Har qanday o'zgarish harakatdir. O'zgarishlar nafaqat moddiy ob'ektlar, balki ma'naviy, g'oyaviy ob'ektlarga ham xosdir. Har qanday (moddiy yoki g'oyaviy) ob'ektning mavjudligi undagi harakat va o'zgarishlar tufayli namoyon bo'ladi. Shu sababli harakat borliqning asosiy mavjudlik usulidir.
Falsafiy adabiyotlarda moddiy borliqning quyidagi harakat shakllari ajratib ko'rsatiladi:

1. 
   moddiy harakatning eng sodda shakli - mexanik harakat (uni moddiy nuqtalarning fazodagi siljishi deb ta'riflanadi);
   
2. 
   fizik harakat (elementar zarrachalar, atom yadrosi va atomning harakatidan olamning fundamental kuchlari, issiqlik, elektr va maydon harakatigacha, yorug'likdan koinotning gravitatsiya kuchigacha - barchasi shu harakat shakliga mansubdir);
   

3.