Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

1.5.2. Nedensel Model  
Karşılaştırmalı yöntem bağlantıları ortaya çıkarmayı hedeflerken, ne-
densel model çevirinin neden ve sonuçların ortaya çıkarmayı hedefler. Ne 
var ki, çeviribilim alanında nedenler çoğu kez somut olarak ölçülemedi-
ğinden, bu model daha çok neyin çeviri eylemini tetiklediği üzerinde du-
rur. Çeviribilim bağlamında ele alındığında, çeviri eylemini ilk başlatanın 
çevirmenin kendisi olduğu düşünülecek olursa, çeviriye birinci derecede 
etki  edenin  çevirmene  özgü  çeviri  edinci  olduğu  öne  sürülebilir.  Buna 
bağlı olarak, çeviriyi hazırlayan koşullar arasında çeviri edinci başlığı al-
tında çevirmenin bilgisel donanımı, görev anlayışı, kişiliği ve deneyimi 
gibi öğeler sıralanabilir. Kuşkusuz ortaya çıkan çevirilerde sadece çevir-
menin kendisinin etkisi değil, işveren, iş teklifi, çalışma koşulları, kaynak 
metin, bilgisayar programları ve para karşılığının da etkisi vardır. Toury, 
bu koşulları “
çeviri olayı
” olarak tanımlar. Son olarak çeviriye etki edenin 
sosyo-kültürel  koşullar  olduğu  öne  sürülebilir  (Williams  &  Chesterman 
2002:  53-57).  Örneğin,  Yazı Devriminin 1928’de  ilanıyla birlikte  yazılı 
kültürü geliştirmek üzere bilimsel alandan çok yazınsal alanda çevirilerin 
yapılması dikkat çekicidir. Ayrıca yine Cumhuriyetin kuruluş yıllarında 
İngilizce çeviriler yerine, o dönemde saygın dil olarak kabul edilen Fran-
sızca’dan çevirilerin yapılması veya Arapça çevirilerin yerini Latince’den 
çevirilerin alması rastlantı sonucu değil, “Batılılaşmanın” bir etkisi olarak 
değerlendirilebilir.  
Öte yandan bu yukarıda sayılan çeviriyi hazırlayan nedenlerin, bireyler 
üzerinde yazınsal  ve kültürel  etkileri  vardır.  Örneğin,  çeviri okuyucuyu 
 
3
   Kaynak metindeki bir öğenin erek metinde yer almaması anlamına gelir.  

---

 
25 
doğrudan etkileyerek onun davranışında tepkiye yol açabilir. İyi bir rek-
lam çevirisi okuyucuyu ürünü almaya zorlayarak ekonomik bir sonuç ya-
ratacağı gibi, erek dilin dinamiklerini zorlayarak onun gelişmesine de yol 
açabilir. Nedensel modele örnek olarak Vermeer’in “Skopos kuramı” gös-
terilebilir. Burada çevirmenin, çeviri görevini baştaki işverenle antlaşma-
sına bağlı olarak yerine getirmesi söz konusudur. Buna göre, başta belir-
lenen “amaç”, bu modelde neden olup, bu “nedenin” sonucu da, çevirinin 
erek ekinde işlevini yerine getirmesi olur. Bundan böyle, bu modelde ne-
den-sonuç ilişkisini ortaya çıkaracak “parametrelerin” belirlenmesi mode-
lin nesnellik kazanmasında rol oynar. Nedensel araştırma modelinde me-
tin ve bağlamla ilgili olarak iki temel değişken bulunur. Bunlardan metinle 
ilgili değişkenler, kaynak ve çeviri metinle ilgili araştırma ölçütleri olup, 
bağlamla ilgili değişkenlerin içerisine çeviri teklifi, çeviri fiziksel koşul-
ları, çevirmen kimliği, erek ve kaynak ekinle ilgili sosyo-kültürel öğeler 
girer.