Germaniyning asosiy xomashyolari. Germaniy turli sulfidli, silikatli minerallar tarkibida uchraydi. Mis, temir, rux, qo‗rg‗oshin sulfidlarining aralashmalarida germaniy 0,001 dan 0,0001% miqdorgacha bo‗ladi. Tabiatda germaniy quyidagi minerallar tarkibida ko‗p uchraydi.
Argerodit Ag8GeS6 – unda Ge = 5–7% ni tashkil qiladi.
Germanitning taxminiy formulasi Cu3(Fe, Ge, Ga, Zn)(As, S)4. Unda Ge - 6-8%, Fe - 6-8 , Ga- 0,5-0,8% dir.
Reniyerit (Cu, Fe)3(Fe, Ge, Zn, Sn) (S,As)4 bo ‗lib, undagi Ge – 6,37– 7,8% tashkil etadi. Bundan tashqari germaniyni asosiy manbayi ko‗mir hisoblanadi va unda 0,001–0,01% gacha Ge bo ‗ladi. Ko‗mir yoqilganda qancha kam kul hosil bo‗lsa, bunday ko‗mirlarda shuncha ko‗p germaniy bo‗ladi. Ayniqsa, metamorfli (masalan, antratis), ya‘ni kam kul hosil qiluvchi ko‗mirlarda ko‗proq uchraydi.
Polimetall holidagi sulfid rudalarini boyitish natijasida rux, mis yoki mis-rux konsentratlari tarkibida germaniy yig‗ilib, o‗zining xomashyodagi formasiga bog‗liq bo‗ladi. Germaniy sulfidli aralashmalarda izomorf yoki germanit hamda reniyerit minerali holida bo‗lishi mumkin.
Rux ishlab chiqarish sanoatida rux konsentratlari avval oksidlanish jarayoni, so‗ng aglomeratsion usul bilan kuydiriladi. 1200–1300°C haroratda aglomeratsion kuydirish natijasida margimush, qo‗rg‗oshin, kadmiy moddalarining bir qismi, germaniyning esa ko‗proq qismi gaz chang holatida uchib chiqadi. Ular elektr filtrlar yoki chang yutkichlarda ushlab qolinadi. Retorta o‗choqlarida ruxni distillyatsiya qilishda germaniy yuqori haroratda qaynash xususiyatiga ega bo‗lgani uchun, retorta qoldiqlari tarkibida qoladi. Undagi germaniyning miqdori 0,01 dan 0,1% gacha bo‗lishi mumkin.
Gidrometallurgik rux ishlab chiqarish sanoatida esa germaniy ishqorlash natijasida hosil bo‗ladigan keklarda bo‗ladi. Rux sulfat eritmalarini elektroliz qilib olish uchun beriladigan eritmadagi germaniyning miqdori 0,1 mg/1 dan oshmasligi kerak, chunki elektrolitik usul bilan olinayotgan ruxning miqdorini kamaytirib yuboradi.
Rux keklarini (ishqorlash chiqindilari) bug‗lash (velts jarayon) usuli bilan olingan germaniy oksidlar holida yig‗iladi. GeO uchuvchanligi bilan ajralib turadi. Shunday qilib, rux ishlab chiqarish sanoatida hosil bo‗ladigan aglomeratsiya changlari, retorta qoldiqlari va rux kuyindilarini ishqorlashda hosil bo‗ladigan keklari germaniyning xomashyosi hisoblanadi.
Shuningdek, mis ishlab chiqarish sanoatiga qarashli shaxta, karyerlarda nurli eritish o‗choqlarida hosil bo‗lgan changlar hamda bug‗lanish natijasidagi fyuning shlaklari germaniy uchun xomashyo hisoblanadi. Shlaklarda germaniyning miqdori changdagiga qaraganda ko‗proq bo‗ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |