Bo’lim boshlig’i N. I. Asqarov Kafedra mudiri Sh. A


, dielektrik doimiysi 

bilan bog‘liqligini tushuntirish 
maqsadida ular tomonidan quyidagi tenglama taklif etildi; 
0
2
0
0
2
2



E
dt
dE
Q
dt
E
d



(1.1) 
bu yerda 
0

- ammiak (NH
3
) molekulasida azot molekulasining doirasimon 
tebranish chastotasi (rezonatorda tebranish maydoni mavjudligida); 
Q
- 
rezonator ishlash koeffitsienti. 

---

17 
Ammiak (NH
3
) ning molekulasini avtotebranishli sistema deb hisoblasa 
bo‘ladi, uning stabilligi tebranishini o‘zini-o‘zi sozlash jarayoni bilan 
belgilanadi. Azot atomi 1 va 2 holat orasida tebranadi. Shu nuqtadan o‘tgan sirt 
asosida vodorod (
H
) atomlari joylashgan (1.3.-rasm, a). Tebranishni chastotasi 
23870 MHz ga teng. Chastotasi xuddi shu chastotaga teng chastotali radioto‘lqin 
shu tebranishdagi azot atomi bilan to‘la yutiladi. Yutilish jarayoni kvant 
sistemaning parametrlarini dielektrik o‘tkazuvchanlikka nochiziqli bog‘lanishi 
bilan ifodalanadi. Uning ko‘rinishi quyida keltirilgan: 
)
,
,
(
)
,
,
(
2
1
t
E
j
t
E







(1.2) 
1.3-rasm. Ammiak molekulasi (a) va standart kvant tebranishi (b)
uchun Shtark effekti 
Dielektrik o‘tkazuvchanlik 

, elektr maydon kuchlanganligi 
E
va 
qutblanishi 
P
orasida bog‘lanish esa quyidagi formula bilan ifodalanadi:
P
E
E


4


(1.3) 
Faol modda sifatida ammiak bekorga tanlanmagan. Radiospektroskopik 
tadqiqotlar natijasida 
3
NH
spektrida o‘ta yuqori to‘lqinlar (O‘YuT) diapozonida 
joylashgan energetik sathlar aniqlandi. Ularning energetik farqi λ=1.26 cm 
to‘lqin chastotasiga mos keladi va eng katta tebranish intensivligi ν
0
=23870 
MHz chastotadagi kvant o‘tish chastotasiga to‘g‘ri keladi. 

---

18 
NH
3 
molekulasi manba (1) (2-shakl)dan chiqib tartiblovchi sistema 
tomoniga qaratilgan (kvadrupol kondensator (2) molekulyar oqimini hosil qiladi. 
Sistema past energetik holat (
E
1
) ga ega molekulalarni bekor qiladi, faqatgina 
ammiak rezonator (3) da yuqori (
E
2
) holatga ega molekulalarni qoldiradi (1.3a-
rasm). 
Tebranishlar sistemasida bir jinsli bo‘lmagan elektr maydon (
E
) o‘qda 0 
ga teng, undan uzoqlashgan sari ortib boradi. Natijada 
3
NH
molekulasi yuqori 
energetik holatda bo‘lganida sistema o‘qi bo‘ylab harakatlanadi, past energetik 
(
E
1
) holatda bo‘lgan molekulalar yoyilib ketadi. 
(
E
2
) va (
E
1
) invertlangan sathlar 
3
NH
ning 2 ta qarama-qarshi yo‘nalgan 
dipol momentiga to‘g‘ri keladi. Tashqi elektr maydon 
E
da tartiblanayotgan 
sistemada Shtark effekti sodir bo‘ladi, ya’ni elektr maydoni ta’sirida energetik 
sath parchalanishi va siljishi ro‘y beradi. Yuqori energetik sath dipol momenti 
vektori (
E
2
) elektr maydon