Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

ўпканинг тириклик сиғими
(
ЎТС
) 
катталашишини таъмин этади. Анча катта ЎТС га сузувчи, эшкак этувчи 
ёшлар эга бўлади ва уларда 5 ва унда юқори литрни ташкил этади. Ёш 
спортчиларда ўпка ҳажмлари нисбатан яхши кўрсаткичи мавжуд: 
функционал қолдиқ сиғимдаги қолдиқ ҳажмининг улуши пасаяди, ўпка 
альвеолаларида кислород захираси ортади. Нафас функциялари ёшга 
боғлиқ ҳолда ортиб борувчи 
ўпканинг максимал вентиляциясини
(
ЎМВ
) ҳам характерлайди. Бу пайтда нафас захираси ортади, яъни 
нафаснинг дақиқалик ҳажми ва ўпканинг максимал вентиляцияси орасида 
фарқ мавжуд бўлади. 
Организм ривожланишига қараб кислород етишмаслигига мослашиши 
ортади. Болалар ва ўсмирлар вояга етганларга нисбатан нафас олиши 
кислород тақчиллиги шароитларида ишлаш қобилиятига камроқга, бу 
пайтда уларда вояга етган одамларга нисбатан жуда тез қонни кислород 
билан тўйиниши пасаяди. Нафас олиш ва нафас чиқариш пайтларида 
нафасни ушлаб туриш мактабгача ёшдаги болаларда ўзаро мос ҳолда 15-20 
с ва 6-8 с ташкил этади. Кичик маактаб ёшдаги болаларда гипоксия 
турғунлик 30-40 с ва 15-20 с гача нафас олишда ва чиқаришда ортади, 
спортчиларда бу кўрсаткичлар жуда тез ўзгартирилади. 
Болаларда мезоний ҳаракат фаолиятларига нафас олиш тизимининг 
реакцияси катталардагига нисбатан анча юқори. Сифат машқларини 
бажариш таъсири остида мезоний юкламаларга ўпка вентиляцияси ва 
кислород истеъмол қилишнинг пасайиши кузатилади. Болалар иш 
бажариш пайтида ташқи нафас олиш ва кислородни истеъмол қилишни 
тезлатиш қобилиятига эга эмаслиги билан характерланади. Масалан, 8-9 
ёшли болаларда кучли иш бажарганда нафаснинг дақиқалик ҳажми 

---

тинчлик пайтдагига нисбатан 10-12 марта (50-70 л/дақ.), вояга етган 
одамларда 15-18 марта (100-120 л/дақ.), бу пайтда спортчиларда янада 
кўпроқ 20-25 марта (180-220 л/дақ.) ортиши мумкин. Ёш болаларда ўпка 
вентиляциясини ортиши асосан нафас олишни тезлашиши ёрдамида 
амалга ошса, унинг чуқурлиги ҳисобига ортиши жуда кам даражада юзага 
келади. 
Ёш болалар оғир иш бажарганда артериал-вена қонида кислород 
бўйича фарқ жуда камлиги билан характерланади. Шундай қилиб,