Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

онтоирсий
ва 
адаптив ўзгарувчанликлар фарқланади. Ҳаракат тизимининг 
онтоирсий

---

ўзгарувчанлиги
фундаментал, қайтариб бўлмайдиган олий пўстлоқ ва 
пўстлоқ ости тузилмаларининг навбатма-навбат морфофункционал 
жиҳатдан етиладиган дастурлашни, сенсорли назоратларни бажарувчи ва 
ривожланувчи периферик асаб-мушак аппаратининг бошқарувчи 
жараёндир. 
Бу 
жараён 
ҳаракат 
фаоллигининг 
шаклларини, 
мураккаблашувини, нутқ-ҳаракат функцияларини, ёзиш, руҳиятнинг ёшга 
оид ривожланишинии таъминланадиган кўплаб функцияларни таъмин 
этади. Ҳаракат тизими унинг айрим сифатларининг адаптацияси, 
ўзгарувчанлиги, такрорланиши мумкин бўлган жараёнлар жисмоний 
юкламалар ёки ташқи муҳитнинг махсус омилларини организмга доимий 
таъсирига жавоб сифатида индивидуал генотипнинг реакцияси билан 
характерланади. 
Ҳаракатларнинг шароитга мос ҳолда адаптацияси ва фенотипик 
ўзгарувчанлиги онтогенезнинг турли босқичларида содир бўлади, 
биологик етилиши ва шахсни ривожланишини даражасига қараб 
генотипнинг реакция нормаси ҳам ўзгаради. Шу сабабли организмни спорт 
фаоллиятига адаптациясини оптималлаштирувчи сифат омили деб қабул 
қилишимиз мумкин.
Наслдан-наслга ўтувчи одам генотипи ушбу организмнинг айрим 
белгиларини реакция нормаси деб қабул қилиниши ва ҳаёт фаолияти 
шароитига мос ҳолдаги типик жавоблар деб таъкидлаш зарур. 
Мияни ташкил қилувчи элементлар, асаб марказларини ассоциатив 
боғлари, нейрокимёвий фаоллик ва хотира изларини сақлаб қолиниши ва 
ўрганилувчанлик, асосий нейродинамик жараёнларга киради. Уларнинг 
типологик хусусиятлари, олий руҳий функциялари, сенсомотор 
функцияларнинг ташкил бўлишида миянинг ярим шарлар пўстлоғининг 
ҳукмронлиги ва хулқ-атвор ҳамда гавда пропорцияси, таянч-ҳаракат 
аъзоларнинг тузилиши, мушак массасининг ҳажми ва унинг толалари 
типологияси – ташқи муҳит шароитининг кенг спектрда ўзгаришига 
қарамасдан индивидуал фенотип сингари ирсий механизмлари орқали 
амалга оширилади. Шунинг учун ҳам индивидуал аломатлар орасидаги 
ўзгарувчанлик одамлар типологик популяциялари орасида бир неча 
типологик гуруҳлар билан чегараланади. Турли одамлар генотипининг 
сифатий белгиларида бир-биридан фарқ қилувчи тор реакциялар мавжуд.
Организмнинг умумий сифатий белгиларига жадаллик параметрлари, 
бош мия функционал марказларини ритмик разрядлари генерациясининг 
частотаси, орқа мия ҳаракатлантирувчи нейронлар (мотонейрон)ларнинг 
ҳаракат бирликлари, уларнинг қўзғалувчанлиги, мушаклар рецепторлари, 
табақалашган сезувчанлиги, мушаклар метабализмининг қуввати ва 
тикланиш реакциясининг тезлиги ва бошқа жисмоний тавсифлар жиддий 
ўзгарувчанлиги ва индивидларнинг реакциясини кенг нормаси билан фарқ 
қилади. Шу сабабли ҳаракат имкониятларининг миқдорий белгилари 

---

бўйича турли популяциядаги одамлар орасидаги чегара ва ҳаракат 
сифатларининг кўриниши анча кенг тарқалган. 
Ҳаракат 
функцияларининг 
индивидуал 
ривожланиши 
ва 
ҳаракатланиш қобилиятларининг намоён бўлиши жуда кўплаб ўзаро мос 
ҳолда фаолият кўрсатувчи