Bolalar pedagogikasi

1.2.Maktabgacha ta'limda ingliz tilini o'rgatishning ilmiy-pedagogik asoslari
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida muassasalarida chet tillarini, jumladan ingliz tilini o'rgatish va o'rganish hozirgacha zamonaviy talablar darajasida emasligi barchamizga a'yon haqiqatfir. Bunga sabab ingliz tili o'qituvchilarinig kasbiy saviyasi yetarli darajada emasligi,darslarda yangi metod va pedagogik texnologiyalardan foydalanmasliklari, xonada ingliz tili muhitining tabiiy emasligi kabi bir qator sabablarni keltirib o'tish mumkin. Shuni inobatga olgan holda yuqorida keltirilgan Prezidentimizning "Chet tillarini o'rgatish tizimini yanada takomillashtirish to'g'risida" gi (2012-yil 10-dekabr) qarori bu borada dasturilamal bo'lib xizmat qilib kelayotir. Mazkur qarorga binoan, ta'lim tizimining barcha bosqichlari oldiga chet tillarini uzluksiz o'rganilishini tashkil etish, shu bilan bir qatorda, o'qituvchilar malakasini oshirish hamda zamonavit o'quv uslubiy materiallar bilan ta'minlashni yanada takomillashtirish vazifasi qo'yildi.
Manbalardan bizga ma'lumki, kishilik jamiyatida insonlat bir qator tillarni bilishga intilganlar va unga ehtiyoj sezganlar. XX asr tilshunosligining mashhur namoyondalaridan biri Yevgenit Dmitriyevich Polivanov 46 tilni mukammal bilgan, o'zbek tili va shevalarini o'rganib tahlil qilgan holda do'ppi-chopon kiyib, "Men o'zbekman, familiyam Polvonov" deb o'zbeklar orasida o'zbekday yurgan olim sanaladi. Yoki Jor Smit -BMT sobiq bosh tarjimoni 10 dan ziyod tillarda erkin muloqot qila olgan. U har yili bir mamlakatning tilini o'rganishga harakat qilgan. Darhaqiqat, chet ellardakishilar bilan o'z tillatida gaplashsangiz, bu ularga qolaversa ularning vataniga chuqur hurmat ramzini ifodalaydi.Xalqaro munosabatlar rivojlanayotgan globallashuv davrida chet tillatini bilish katta siyosiy-madaniy jarayon hisoblanadi. Mashhur olimlarmizdan sanalmish Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Farobiy, Beruniy, Ibn Sino bir necha yillarni mukammal bilishgan.
Ma'lum bo'lishicha, ilmiy pedagogikada chet tilini o'rgatish masalalari bo'yicha jiddiy Kurs ishining ishlari XX asrning birinchi yarmida shakllangan. Bu sohada ilk bor mutaxassis X.R.Xyuzaning «Chet tilini o'rganish psixologiyasi» nomli kitobi tahsinga loyiq bo'lib (1931), bu ish davomchilari sifatida X. Dipkel, V. Rivers, Dj. Kerrol, R. Polittser, S. Donau, V. Moulton, L. Yakobovits, V. Reyneke, V. Appelt, I. V. Karpova, B. V. Belyaev, V. A. Artemov va boshqa psixolog olimlarni olishimiz mumkin.
Ingliz tilining xususiyatlarini yoritishda unga turlicha yondashishlar mavjud. Kurs ishiningchilar chet tilining psixologik, didaktik, amaliy, ta'limiy-tarbiyaviy asoslaridan kelib chiqib, o'z fikrlarini bayon etishgan (I. V. Raxmanov, G.X. Bakiyeva, G.T. Maxkamova, F.R. Kadirova, V. S. Setlin, J. J. Jalolov, T. Q. Sattorov va boshqalar). Shuni ta'kidlash joizki, yurtimizda maktabgacha ta'lim muassasasida bolalarga chet tilini, shu jumladan ingliz tilini o'rgatish borasida yetarlicha ilmiy Kurs ishininglar mavjud emas. Shu bois, ilmiy Kurs ishining davomida bolalarga yosh davridan boshlab chet tilini o'rgatish masalasi bo'yicha qator dissertatsiya ishlari tahlil qilindi. Shulardan, maktabgacha (5-6 ѐshdagi) bolalarni chet tilida og'zaki nutq ko'nikma va malakalarini shakllantirish (G.T. Maxkamova), o'zbek bog'chasida bolalarni rus tilida og'zaki nutq ko'nikmasini didaktik o'yinlar orqali shakllantirish (F.R. Kadirova), erta ta'lim sohasida chet tilini o'qitishning ilmiy va uslubiy rivojlanishi hamda tanqidiy o'rganish masalalari (N. N. Achkasova, O. A. Osiyanova, N. A. Malkina, O. A. Denisenko, B. Cheptsova va b.), o'qitish metodlari (N. N. Achkasova, N. A. Yatsenko va b.) bo'yicha ilmiy ishlar ko'rib chiqildi. Ulardan quyidagi ishlar ajratib olindi: maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyachilarida muloqot ko'nikmalarini shakllantirishning psixologik yondashuvlari (Negnevitskaya Ye.N.), maktabgacha ta'lim muassasalari bolalariga chet tilini o'rgatishning asoslari (Koliyeva N.F., Grigoreva V.V.), maktabgacha ta'lim muassasalari bolalariga xorijiy tilni o'rgatishda qo'llaniladigan mashqlar turlari ( Dolnikova R.A.), bog'cha bolalariga chet tilini o'rgatish metodikasi ( Futerman Z.Ya.; Chistyakova T.A.), maktabgacha ta'lim muassasalari bolalariga chet tilini o'yin orqali o'rgatish xususiyatlari (Ponimatkova.P), yosh davrdan boshlab ingliz tilini o'rgatishda ingliz adabiyotlaridan foydalanish metodikasi(Denisenko O.A.), syujetlashtirilgan rollar orqali 6-7 yoshli bolalarga muloqotni o'rgatish (Rebakova N.V.) va maktabgacha ta'lim tashkilotlari bolalariga ertaklarni qo'llagan holda og'zaki nutqni shakllantirish (Malkina N.A.) kabi ishlar shular jumlasidan. Xorijiy tilni kichik davrdan bolalarga kommunikativ yo'nalish orqali o'rgatish xususiyatlari A.A. Leontyeva, V.G. Kostomarov, O.D. Mitrofanovava boshqalarning ishlarida namoyon bo'lgan. Bundan tashqari, maktabgacha ta'lim muassasasi bolalariga chet tilini o'rgatishda pedagog nutqining ravonligi muhim ahamiyatga egaligi qayd etilgan.
K.D. Ushinskiyning ta'kidlashicha, chet tilida so'zlashishni yosh bola kattalarga o'xshab yillar davomida emas, balki bir necha oylarda yaxshiroq o'rganib oladi. Olimning yozishicha, chet tilini o'rganish quyidagi maqsadlarni amalga oshirishga yordam beradi. Birinchi maqsad – til o'rganayotgan xalqning ijodi bilan tanishish. Ikkinchisi esa, mantiqiy fikrlash doirasini kengaytirish, chunki til o'rganish insonning miya faoliyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatib, uni har tomonlama rivojlantiradi. Uchinchi maqsad – shu xalqning madaniyati bilan yaqinroq tanishish va ular bilan oson muloqotga kirisha olish. Keyingisi esa, shu xorijiy mamlakat odamlari bilan bemalol o'zlarining tillarida xat yozisha olish ko'nikmalarini shakllantirishdir.‖ [Ushinskiy, 1950, s.118].
L.S.Vigotskiyning fikriga ko'ra, bolalar ona tilini o'z-o'zidan, beixtiyor o'rganishni boshlashadi, chet tilini esa ongli ravishda qabul qilishadi. Shuning uchun ham, til o'rganish ko'nikmalari bolalarda quyidagicha shakllanadi: ona tili ―pastdan tepaga qarab, chet tili esa―yuqoridan pastga qarab rivojlanadi [Vigotskiy, 1982]. Shunday qilib, dunyoviy bilimlarni bola til orqali qabul qiladi.
I. A. Zimnyayaning fikriga ko'ra esa, bolalar ta'lim jarayonida ona tili tajribalariga tayangan holda, chet tilini o'rganishlari kerak, faqat shundagina xorijiy so'zlarni xotirasida saqlash oson kechadi[Zimnyaya, 1991].Professor N. A. Bonkning fikricha, yosh bolaga xorijiy tilni o'rgatishda ularning psixologiyasini hisobga olish zarur, chunki yosh o'rganuvchi qiziqqon bo'ladi va zerikishni ѐqtirmaydi. Shuni inobatga olgan holda bog'cha bolalari uchun yaqin bo'lgan mavzulardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bular o'yinchoqlar, hayvonlar, oila, uy, bog'cha va xokazo. Erta ta'lim jarayoni maktabgacha ta'lim tashkilotlari bolalariga chet tilini chuqur o'rganishiga turtki bo'lib, kelajakda ular nutqining ravonligini ta'minlashga imkon beradi [Bonk, 1997].
Chet tilini o'rganishning eng qulay davri – olti yosh hisoblanishini Yevropa qo'mitasi tomonidan o'tkazilgan millatlararo anjuman ham tasdiqlagani tasodif emas. (g. Grats, 1998). Buni psixolog olim A.A. Leontev ham tasdiqladi, chunki uning fikricha, chet tilini o'rganishda aynan olti yosh eng qulay davrdir. Bunday vaqtda bolalarda ichki turtki va yangi tilga qiziqish kuchli bo'ladi, shu vaziyatdan foydalangan holda chet tilini o'yinlar orqali o'rgatsa Ma'lumki, ta'lim mazmunini takomillashtirishning bosh xususiyatlaridan biri kompьyuter bilan muloqot jaraѐnida uning doimiy murojaat qilinadigan «qo'llab-quvvatlovchi axborot»ini ko'paytirish va hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajadagi axborot bazasining yaratilganligi, gipermatn va mulьtimedia, kommunikatsiya tizimlari qabul qilingan.1956 yilda N. V. Karpov, I. V. Raxmanovlarning «Boshlang'ich bosqichda chet tilini o'qitish metodikasi» kitobi nashrdan chiqdi. Texnik vositalardan keng foydalanish talab kilindi.Shu nuqtai nazardan, chet tilini o'rgatishda barcha didaktik printsiplar, ya'ni tarbiyaviy ta'lim, onglilik, faollik, ko'rgazmalilik, tizimlilik, yakka yondashish, puxta o'zlashtirish va moslik printsiplari bir-biri bilan uzviy bog'liq holda amaliyotga tatbiq etib boriladi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, jahon psixologiyasi va pedagogika fanida boy ma'lumotlarga asoslanib, komil ishonch bilan quyidagi mulohazalarni bildirish mumkin. Jumladan, maktabgacha ta'lim tashkilotlarida tarbiyalanuvchilarga ingliz tilini o'rgatishda didaktik o'yinlar va axborot texnologiyalari salmoqli ta'sir o'tkazadi. bo'ladi.