S o g‘ l o m b o l a l a r d a p e r k u s s i y a d a a n i q l a n g a n y u r a k
c h e g a r a l a r i .
Y u r a k
c h e g a r a s i
B o l a l a r y o s h i
0 -
2
y o s h g a c h a
2
y o s h d a n
6
y o s h g a c h a
7
-
1 2
y o s h g a c h a
A b s o l y u t c h e g a r a s i
Y u q o r i
c h e g a r a s i
I I I q o v u r g ‗ a
I I I
qovurg‗a
oralig ‗i
I I q o v u r g ‗ a
C h a p
c h e g a r a s i
O‗rt a o ‗mrov
chizig ‗iga
y a q i n
O‗rt a
o ‗mrov
chizig ‗i
bilan
p a r a s t e r n a l c h i z i q
o ‗rtasida
P a r a s t e r n a l
c h i z i q q a y a q i n
O‘ng
c h e g a r a s i
Barcha yoshda to‗shning ch ap qirg ‗og ‗ i
N i s b i y c h e g a r a s i
Y u q o r i
c h e g a r a s i
I I q o v u r g ‗ a
I I
qovurg‗a
oralig ‗i
I I I q o v u r g ‗ a
C h a p
c h e g a r a s i
4
qovurg ‗a
oralig ‗i o ‗rt a
o ‗mrov
chizig ‗idan 1
5
qovurg‗a
oralig ‗i
o ‗rta
o ‗mrov
chizig ‗idan 1 2 sm
5
qovurg ‗a
oralig ‗i
o ‗rta
o ‗mrov
chizig ‗ida
195
2
s m
t a s h q a r i d a
t a s h q a r i d a
O‘ng
c h e g a r a s i
O‗ng
p a r a s t e r n a l
c h i z i q
O‗ng
parasternal
c h i z i q
b i l a n
to ‗shning
o ‗ng
qirg ‗og ‗i o ‗rt asida
To ‗shning
o ‗ng qirg ‗og ‗i
A u s k u l t a t s i ya . Y u r a k n i n g e s h i t i b k o ‗ r i s h b o l a n i n g n i h o y a t d a
x o t i r j a m h o l a t i d a , u n i n g t u r g a n , c h a l q a n c h a v a c h a p y o n b o s h i g a
y o t g a n h o l a t l a r d a o l i b b o r i l a d i . S h i f o q o r o d a t d a b e m o r n i n g o ‗ n g
t o m o n n i n g o ‗ n g t o m o n i d a j o y l a s h i s h i k e r a k . Y u r a k n i n g n a f a s n i
t o ‗ l i q
o l i b ,
n a f a s n i
t o ‗ x t a t i b
t u r g a n d a
v a
n a f a s n i
t o ‗ l i q
c h i q a r g a n d a
e s h i t i b
k o ‗ r i s h
m a q s a d g a
m u v o f i q d i r .
A u s q u l t a t s i ya d a
y u r a k
t o n l a r i
e s h i t i l a yo t g a n
y e r d a g i
x u s u s i ya t l a r i n i k e y i n y u r a k s h o v q i n l a r i n i h a m x u s u s i ya t i n i
a n i q l a s h g a a h a m i y a t b e r i s h z a r u r . B o l a l a r n i a y n i q s a k i c h i k
y o s h d a g i b o l a l a r n i a u s q o ‗ l t a t s i y a q i l i s h d a b o l a l a r s t e t o s k o p n i n g
k o ‗ k r a k q a f a s i g a q o ‗ y i b e s h i t i l a d i g a n s a t h i 2 0 m m d a n o s h ma s l i g i
l o z i m .
B o l a l a r y u r a g i n i e s h i t i s h k a t t a l a r n i k i g a o ‗ x s h a s h 5 t a
n u q t a d a o ‗ t k a z i l a d i ;
1 . Y u r a k u c h i t u r t k i s i s o h a s i d a m i t r a l k l a p a n i d a h o s i l
b u l u v c h i t o v u s h l a r e s h i t i l a d i
2 . T o ‗ s h s u y a g i n i n g o ‗ n g i d a 2 - c h i q o v u r g ‗ a o r a l i g‗ i d a a o r t a
k l a p a n i d a h o s i l b u l u v c h i t o v u s h l a r e s h i t i l a d i .
3 . T o ‗ s h s u y a g i n i n g c h a p i d a 2 - c h i q o v u r g‗ a o r a l i g‗ i d a o ‗ p k a
a r t e r i y a s i k l a p a n i d a h o s i l b u l u v c h i t o v u s h l a r e s h i t i l a d i .
4 . T o ‗ s h s u ya g i n i n g p a s t k i u c h d a n b i r q i s m i d a , x a n j a r s i mo n
o ‗si mtasi sohasida shngroqda uch tabaqali kl apanidan ta rqaluvchi
t o v u s h l a r e s h i t i l a d i .
5 . B o t k i n E r b a n u q t a s i b u 3 - 4 q o v u r g ‗ a n i n g t o ‗ s h s u y a g i g a
b i r i k k a n j o y i o r a l i g ‗ i d a a o r t a v a m i t r a l k l a p a n l a r i d a n t a r q a l u v c h i
t o v u s h l a r y a x s h i e s h i t i l a d i .
Y a n g i
t u g ‗ i l g a n
b o l a l a r d a
y u r a k
t o n l a r i
q i s q a
v a q t
196
b i r m u n c h a b o ‗ g ‗ i q r o q b o ‗ l a d i . K e y i n c h a l i k a y n i q s a 1 , 5 - 2 yo s h d a n
e s a
y u r a k
t o n l a r i
k a t t a l a r g a
n i s b a t a n
b a l a n d r o q
v a
a n i q
b o ‗ l a d i . Y u r a k t o n l a r i n i n g e s h i t i l i s h d a r a j a s i h a m o ‗ z a r o h a r x i l
b o ‗ l a d i . Y a n g i t u g ‗ i l g a n c h a q a l o q b o l a l a r d a 2 - 3 k u n d a v o m i d a
y u r a k c h u q q i s i d a v a B o t k i n n u q t a s i d a I I t o n I t o n d a n k u c h l i r o q
e s h i t i l i s h m u m k i n . K e y i n u l a r t e n g l a s h i b b o l a n i n g 2 - 3 o yl i g i d a n
b o s h l a b I t o n k u c h l i k e s h i t i l a d i . Y u r a k n i n g a s o s q i s m i d a e s a
b o ‗ t u n c h a q a l o q l i k d a v r i d a I I t o n k u c h l i e s h i t i l a d i . K e y i n I - I I
t o n l a r e s h i t i l i s h t o v u s h l a r i t e n g l a s h a d i . B o l a n i n g 1 - 2 yo s h l i g i d a
1 1 - 1 2 y o s h l i k d a v r i g a c h a e s h i t i l a d i . B o l a n i n g 1 2 y o s h i d a h a r i k k i
t o m o n d a g i t o v u s h l a r b a l a n d l i g i t e n g l a s h a d i . K e y i n I I t o n o ‗ n g
t o m o n d a a o r t a u s t i d a k u c h l i k e s h i t i l a d i .
B a ‘ z a n yu r a k c h z q q i s i d a v a y u r a k n i n g a b s o l yu t c h e g a r a s i
s o h a s i d a c h u q u r n a f a s o l g a n d a n k e yi n y o k i j i s m o n i y h a r a k a t d a n
s o ‗ n g y o k i j i s m o n i y h a r a k a t d a n s o ‗ n g q i s q a b o ‗ g ‗ i q t e m b r l i
y u m s h o q 3 t o n e s h i t i l i s h i m u m k i n .
C h a q a l o q l i k d a v r i d a y u r a k t o n l a r i n i n g j a r a n d o r l i g i e m b r i
o q a r d i y a g a y a q i n b o ‗ l a d i . E m b r i o q a r d i y a d a r i t m m e t r o n o m
z a r b i n i e s l a t i b , I v a I I t o n l a r t o v u s h i b a l a n d l i g i , h a m d a I - I I v a I I - I
t o n o r a l i q l a r i b i r x i l b o ‗ l a d i . C h a q a l o q v a c h a l a t u g‗ i l g a n
b o l a l a r d a e m b r i o q a r d i y a m i o q a r d n i h a l i t a k o m i l l a s h m a g a n l i g i
n a t i j a s i d a p a yd o b o ‗ l i b , k a t t a y o s h d a g i b o l a l a r d a e s a k a s a l l i k
b e l g i s i h i s o b l a n a d i .
Y u r a k n i n g i k k a l a t o n i n i n g k u c h s i z l a n i s h i s e m i z b o l a l a r d a ,
o ‗pka e mfiz e masida , chap to monli ekssudativ plevritda , ko ‗p
z a r d o b yi g ‗ i l u v c h i y u r a k q o b i g ‗ i y a l l i q l a n i s h i d a , y u r a k m o ‗ s h a g i
j a r o h a t l a n i s h i g a o l i b k e l u v c h i yu q u m l i k a s a l l i k l a r d a k u z a t i l a d i .
Y u r a k n i n g i k k a l a t o n i n i n g k u c h a y i s h i k o ‗ k r a k q a f a s i n o z i k
b o ‗ l g a n a s t e n i k l a r d a , a s a b i yl a s h g a n d a , o g ‗ i r i s h b a j a r g a n d a
a y n i q s a k a m q o n l i k v a h a r x i l s a b a b l a r g a k o ‗ r a p a yd o b o ‗ l g a n
y u r a k g i p e r t r o f i ya s i d a s o d i r b o ‗ l i s h i m u m k i n .
I - c h i
t o n n i n g
y u r a k
c h o ‗ q q i s i
t e p k i s i
s o h a s i d a
k u c h s i z l a n i s h i m i t r a l v a a o r t a k l a p a n l a r i n i n g y e t i s h m a s l i g i d a , e n d
o q a r d i t l a r d a , y u r a k k u c h s i z l i g i d a b o ‗ l a d i . B i r i n c h i t o n n i n g yu r a k
u c h i
t u r k i s i
s o h a s i d a
k u c h a y i s h i
c h a p
a t r i o v e n t i q o ‗ l y a r
t y o s h i k n i n g t o r a y i s h i n a t i j a s i d a q o r i n c h a n i n g v a q t i d a q o n g a
197
y e t a r l i k c h a t o ‗ l m a s l i g i , s h u s a b a b l i s i s t o l a d a y u r a k n i n g t e z
q i s q a r i s h i d a p a y d o b o ‗ l a d i . S h u n d a y b a l a n d t o v u s h l i q i s q a v a q t d a
e s h i t i l a d i g a n I - c h i t o n ― q a r s a q s i m o n ‖ t o v u s h l i I t o n n o mi n i
o l g a n , I - c h i t o n a y n i q s a y u r a k n i n g t o ‗ l i q a t r i o v e n t r i q o ‗ l y a r
b l o q a d a s i d a b a l a n d b o ‗ l a d i , q o r i n c h a v a b o ‗ l m a l a r n i n g b i r v a q t d a
q i s q a r g a n i d a ― t o‗ p o v o z i ‖ ( z a m b a r a k ) s i m o n t o v u s h e s h i t i l a d i . I I -
c h i t o n n i n g a o r t a d a k u c h s i z l a n i s h i a o r t a d a k u c h s i z l a n i s h i a o r t a
k l a p a n n i i n g y e t i s h m a s l i g i d a ( y a r i m o y k l a p a n i t o ‗ q i ma s i n i n g
j a r o h a t l a n i s h d a
v a
y a l l i q l a n i s h
c h a n d i q l a r i n i n g
k o ‗ p a yi s h i
t e b r a n i s h n i n g p a s a y i s h i d a n ) v a y u r a k k u c h s i z l a n i s h i d a b o ‗ l a d i .
I I - t o n n i n g o ‗ p k a a r t e r i y a s i d a p a s a y i s h i o ‗ p k a a r t e r i y a s i k l a p a n i n g
y e t i s h m a s l i g i d a b o ‗ l i s h i m u m k i n .
A o r t a u s t i d a I I t o n n i n g a k s e n t i k a t t a q o n a y l a n i s h d o i r a s i d a
a r t e r i y a q o n b o s i m i o s h g a n d a ( g l o m e r u l o n e f r i t , g i p e r t o n i ya
k a s a l l i k l a r i d a ) b o ‗ l a d i .
I I t o n n i n g o ‗ p k a a r t e r i y a s i u s t i d a a k s e n t i k i c h i k q o n
a y l a n i s h i d a a r t e r i a l q o n b o s i m i n i n g o s h i s h i d a m i t r a l k l a p a n n i n g
n u q s o n i d a ,
B a t a l l o v
y o ‗ l i n i n g
b i t m a g a n l i g i d a ,
o ‗pka
e m f i z e m a s i d a , p n e v m o s k l e r o z d a a n i q l a n a d i .
I t o n n i n g i k k i g a b o ‗ l i n i s h i i k k i g a b o ‗ l i n i s h i i k k i v a u c h
t a b a q a l i k l a p a n l a r i n i n g b i r v a q t d a y e t i l m a g a n l i g i n i n g n a t i j a s i d a
s o d i r b o ‗ l a d i . F i z i o l o g i k h o l a t d a b u h o l n a f a s c h i q a r i s h v a q t i d a
r o ‗ y b e r a d i , b o‗ n g a k o ‗ k r a k q a f a s i d a h a v o b o s i m i n i n g o s h i s h i ,
q o n n i n g c h a p b o ‗ l m a c h a g a k a t t a k u c h b i l a n t u s h i s h i v a m i t r a l
k l a p a n n i n g y o p i l i s h i n i s e k i n l a s h i s h i s a b a b b o ‗ l a d i . K a s a l l i k d a e s a
b u h o l c h a p v a o ‗ n g q o r i n c h a l a r n i n g b i r v a q t d a q i s q a r m a s l i g i
b i l a n d a v o m e t a d i g a n k a s a l l i k l a r d a , y a ‘ n i y u r a k m o ‗ s h a q l a r i
j a r o h a t l a n i b , G i s s t u t a m i n i n g b i r t o m o n i d a o‗ t k a z u v c h a n l i g i
b u z i l g a n d a ( b l o q a d a ) a n i q l a n a d i .
I I t o n n i n g o ‗ p k a a r t e r i y a s i d a i k k i g a b o ‗ l i n i s h i o ‗ p k a
a r t e r i y a s i v a a o r t a k l a p a n l a r i n i n g b i r v a q t d a y o p i l m a s l i g i d a n
b o ‗ l i b , b o ‗ n g a a r t e r i a l q o n b o s i m i n i n g ( k o ‗ p r o q k i c h i k q o n
a y l a n i s h d o i r a s i d a ) o r t i s h i s a b a b b o ‗ l a d i I I t o n n i n g o ‗ p k a
a r t e r i y a s i d a i k k i g a b o ‗ l i n i s h i s h u n i n g d e k f i z i o l o g i k h o l a t l a r d a
c h u q u r n a f a s o l i s h v a c h i q a r i s h v a q t d a o ‗ p k a t o m i r l a r i n i q o n
b o s i m i n i n g
v a q t i n c h a
o ‗zg arishi natijasida pa ydo bo‗lishi
m u m k i n . B e m o r l a r d a o ‗ p k a a r t e r i y a s i d a i k k i n c h i t o n n i n g i k k i g a
b o ‗ l i n i s h i
c h a p
a t r e o v e n t r i q o ‗ l y a r
t y o s h i k n i n g
t o r a yi s h i d a
u c h r a yd i .
Y u r a k m o ‗ s h a g i f u n k s i y a s i n i n g o g ‗ i r b u z i l i s h d a y u r a k
u c h i d a y o k i 5 n u q t a d a ― o t d u p i r i ‖ r i t m i s i m o n ‖ t o v u s h i n i e s h i t i s h
m u m k i n , b u n d a a s o s i y t o n n i n g b o ‗ l i n i s h q i s m i u c h b o ‗ l i m l i r i t m
h o s i l
b o ‗ l i s h i g a
s a b a b c h i
b o ‗ l a d i . B u n d a
p r o t o d i a s t o l o i k (
qo ‗shi mcha ton) di astola boshida , me zodiastolik diastola
o ‗rtasida, presistolik diastola oxirida eshitiladi. ― Ot dupiri ‖
198
r i t m i s i m o n ‖ t o v u s h b o l a l a r d a y u r a k j a r o h a t l a n i s h i d a ( r e v m
o q a r d i t d a ) ,
b o ‗ y r a t
y a l l i q l a n i s h i d a
( g l o m e r u l o n e f r i t ) ,
o g ‗ i r
o z i s h d a ( k a x e k s i ya ) e s h i t i s h m u m k i n .
Y u r a k
s h o v q i n l a r i . B o l a l a r d a
y u r a k
s h o v q i n l a r i
y u r a k
t o n l a r i g a
o ‗xshash
t o v u s h l i r o q
v a
a n i q
e s h i t i l a d i . Y u r a k
s h o v q i n l a r i yu r a k f a o l i y a t i n i n g q a y s i d a v r i d a p a y d o b o ‗ l i s h i g a
q a r a b s i s t o l i k ( I v a I I t o n o r a l i g‗ i d a ) v a d i a s t o l i k ( I I v a I t o n
o r a l i g ‗ i d a ) s h o v q i n l a r g a b o ‗ l i n a d i . A g a r y u r a k s h o v q i n i d i a s t o l a
d a v r i n i n g b o s h l a n i s h i d a p a y d o b o ‗ l s a p r o t o d i a s t o l i k , o ‗ r t a s i d a
m e z o d i a s t o l i k o x i r i d a g ‗ p r e s i s t o l i k s h o v q i n l a r d e y i l a d i .
Y u r a k s h o v q i n l a r i n i a n i q l a s h d a u n i n g e s h i t i l i s h i d a g i b a l a n d
p a s t l i g i , t e m b r i , d a v o m i y l i g i , q a e r d a m a k s i m a l e s h i t i l i s h i g a ,
h a m d a y u r a k n i n g s i s t o l a v a d i a s t o l a d a v r i g a b o g ‗ l i q l i g i v a q a ys i
s o h a g a t o v u s h n i n g o ‗ t k a z i l i s h i g a a h a m i y a t b e r i l a d i .
Y u r a k s h o v q i n l a r i o r g a n i q v a f u n k s i o n a l b o ‗ l a d i . O r g a n i q
s h o v q i n l a r n i n g p a y d o b o ‗ l i s h i y u r a k d e v o r l a r i , t yo s h i k v a
k l a p a n l a r i n i n g a n a t o m i k o ‗ z g a r i s h i d a n k e l i b c h i q a d i . B u n d a
y u r a k n i n g t u g ‗ m a v a h a yo t d a o r t i r i l g a n n u q s o n l a r i d a g i , e n d
o q a r d n i n g y a l l i g ‗ l a n i s h i o q i b a t i d a g i s h o v q i n l a r k i r a d i . F u n k s i o n a l
s h o v q i n l a r p a y d o b o ‗ l i s h i d a e s a y u r a k d e v o r l a r i v a k l a p a n l i
a p p a r a t l a r d a a n a t o m i k o ‗ z g a r i s h l a r b o ‗ l m a y d i .
M u s h a k
t o n u s i n i n g
o ‗zga rishidan
k e l i b
c h i q u v c h i
s h o v q i n l a r . B u s h o v q i n l a r n i n g k e l i b c h i q i s h i p a p i l y a r m o ‗ s h a q l a r
t o n u s i n i n g p a s a y i s h i v a k l a p a n l a r n i n g t o ‗ l i q m a s ( f u n k s i o n a l )
y o p i l i s h i b i l a n i z o h l a n a d i . B u s h o v q i n l a r a s o s a n y u r a k c h o ‗ q q i s i d a
t o ‗ s h s u y a g i n i n g c h a p q i r r a s i d a 3 - 4 q o v u r g ‗ a o r a l i g ‗ i s o h a s i d a
o z g ‗ i n
b o l a l a r d a
k o ‗ p r o q
e s h i t i l a d i .
Y u r a k
v a
p a p i l l y a r
m u s k u l l a r i t o n u s i n i p a s a yi s h i m i o q a r d d a o ‗ t k i r y o k i d a v o ml i
d i s t r o g ‗ r i q
o ‗zgarishla r ha mda yurak muskullarida modda
a l m a s h u v i n i n g b u z i l i s h i a s o r a t i h i s o b l a n a d i . B u n d a n t a s h q a r i
v e g e t a t i v n e r v s i s t e m a s i n i n g f a o l i y a t i n i n g b u z i l i s h n a t i j a s i d a
p a p i l l y a r m o ‗ s h a q l a r n i n g t o n u s i n i o s h i s h i k u z a t i l i s h i m u m k i n , b u
e s a k l a p a n l a r n i t o ‗ l i q b e r k i l m a s l i k k a o l i b k e l a d i . K o ‗ p i n c h a
b u n d a y
h o l a t
o ‗s mi r yoshdagi bolalarda uchrab , ularda
n e y r o v e g e t a t i v f u n k s i ya s i n i n g b u z i l i s h i d a n t a s h q a r i , q a l q o n s i mo n
b e z f a o l i y a t i h a m o s h g a n b o ‗ l i s h i m u m k i n .
Y u r a k r i v o j l a n i s h i n i n g s h o v q i n l a r i . B u s h o v q i n n i n g k e l i b
c h i q i s h i n i yu r a k n i n g h a r x i l b o ‗ l i m l a r i n i n g n o t e k i s o ‗ s i s h i i b i l a n
b o g ‗ l a y d i l a r . B u s h o v q i n o ‗ p k a a r t e r i y a s i n i n g p r o e k s i y a s i d a
k o ‗ p r o q e s h i t i l a d i . U m u m a n f u n k s i o n a l s h o v q i n l a r a u s qo‗ l t a t s i y a
q i l i n g a n d a , k o ‗ p i n c h a q i s q a m u d a t d a , m a y i n e s h i t i l i b , t a n a h o l a t i
o ‗zg arganda , jismo ni y zo ‗riqishdan ke yin shovqin eshitilishini
o ‗zg arishi kuz atiladi . Ba ‘zan esa shovqin bo ‗tunla y yo‗qolishi
h a m m u m k i n . A m m o f u n k s i o n a l s h o v q i n l a r n i a n i q l a s h d a k a t t a
a h a m i y a t b i l a n t e k s h i r i s h , l o z i m b o ‗ l g a n d a F K G u s u l l a r n i
199
qo ‗llagan holda haqiqi y funksional shovqinlarni ,yurakdagi biror
k a s a l l i k n a t i j a s i d a e s h i t i l a d i g a n s h o v q i n l a r d a n a j r a t i s h z a r u r .
Y u r a k
s h o v q i n l a r i
t u g ‗ m a
v a
h a yo t d a
o r t t i r i l g a n
yu r a k
n u q s o n l a r i d a e s h i t i l a d i . T u g ‗ i l g a n d a n k e y i n p a y d o b o ‗ l g a n
q u yi d a g i y u r a k n u q s o n l a r i d a s i s t o l i k s h o v q i n e s h i t i l a d i .
C h a p
a r t e r i o v e n t r i q o ‗ l y a r
k l a p a n n i n g
y e t i s h m a s l i g i d a
s i s t o l i k s h o v q i n p u f l a g a n s i m o n h a r a k e t r g a e g a b o‗ l i b , e n g b a l a n d
t o v u s h y u r a k u c h i t u r t k i s i d a v a 5 n u q t a d a , p a s a y g a n I t o n d a n
s o ‗ n g e s h i t i l a d i v a t o v u s h y u r a k a s o s i g a v a c h a p qo‗ l t i q o s t i g a
b e r i l a d i . B a ‘ z a n s i s t o l i k s h o v q i n n i o r q a t o mo n d a n c h a p k u r a k
s u y a g i n i u c h t o m o n i d a h a m e s h i t i s h m u m k i n .
O‗ n g
a r t e r i o v e n t r i q o ‗ l y a r
k l a p a n n i n g
y e t i s h m a s l i g i d a
s i s t o l i k
s h o v q i n
t o ‗ s h
s u ya g i n i n g
p a s t k i
u c h d a n
b i r i d a n
e s h i t i l i b , o ‗ n g q o ‗ l t i q o s t i g a v a yu q o r i g a b e r i l a d i .
A o r t a n i
c h i q i s h
q i s m i n i
t o r a y i s h i d a
( t u g ‗ m a
y u r a k
a s o r a t l a r i d a h a m u c h r a y d i ) s i s t o l i k s h o v q i n d a g ‗ a l h a r a k t e r l i
b o ‗ l i b , y u r a k n i n g h a m m a t o m o n i d a n e s h i t i l a d i , o r q a g a h a m
o ‗tadi .
Y u r a k t u g ‗ m a a s o r a t l a r i d a n q u y i d a g i h o l a t l a r d a s i s t o l i k
s h o v q i n l a r e s h i t i l a d i ;
1 . Q o r i n c h a l a r o r a s i d a g i d e v o r n u q s o n i d a s h o v q i n d a g ‗ a l
b o ‗ l i b 3 - 4 q o v u r g ‗ a o r a l i g ‗ i d a t o ‗ s h s u ya g i n i n g c h a p q i r r a s i d a
e s h i t i l a d i .
2 . B o ‗ l m a c h a l a r o r a s i d a g i d e v o r n u q s o n i d a - s h o v q i n d a g ‗ a l ,
e n g k u c h l i e s h i t i s h n u q t a s i t o‗ s h s u y a g i n i n g c h a p r o g ‗ i d a 2
q o v u r g ‗ a o r a l i g ‗ i g a t o ‗ g ‗ r i k e l a d i .
3 . O‗ p k a a r t e r i y a s i c h i q i s h q i s m i t o r a y i s h i d a s h o v q i n d a g ‗ a l ,
e n g k u c h l i e s h i t i s h n u q t a s i t o ‗ s h s u y a g i n i n g c h a p q i r r a s i b o ‗ y l a b
2 - 3 q o v u r g ‗ a o r a l i g ‗ i g a t o ‗ g ‗ r i k e l a d i , a o r t a v a y i r i k q o n
t o m i r l a r i g a t a r q a l g a n b o ‗ l i b , k u r a k o r a l i g ‗ i d a h a m e s h i t i s h
m u m k i n .
4 . F a l l o t u r t l i g i d a - s h o v q i n t o ‗ s h s u y a g i n i n g c h a p q i r r a s i d a
3 - 4 q o v u r g ‗ a o r a l i g ‗ i b o ‗ y l a b e s h i t i l a d i . S h o v q i n n i n g k u c h l i l i g i
n u q s o n n i n g k a t t a l i g i g a q a r a m a g ‗ q a r s h i ( t e s k a r i ) p r o p o r s i y a d a
b o ‗ l a d i .
D i a s t o l i k s h o v q i n - q o r i n c h a l a r n i n g d i a s t o l a v a q t i d a q o n n i n g
k l a p a n l a r n i n g t o r a y g a n t yo s h i k l a r i d a n q o r i n c h a l a r g a t u s h i s h
v a q t i d a a n i q l a n a d i . D i a s t o l i k s h o v q i n q u y i d a g i h o l l a r d a e s h i t i l a d i ;
1 . C h a p
a r t e r i o v e n t r i q o ‗ l y a r
k l a p a n n i n g
t o r a yi s h i d a
( s t e n o z i d a )
d i a s t o l i k
s h o v q i n
k o ‗ p i n c h a
s i s t o l a
o l d i d a ( p r e s i s t o l i k ) , b a ‘ z a n d i a s t o l a n i n g o ‗ r t a s i d a v a o x i r i d a y u r a k
c h o ‗ q q i s i d a e s h i t i l a d i .
2 . A o r t a k l a p a n i y e t i s h m o v c h i l i g i d a p r o t o d i a s t o l i k s h o v q i n
m a k s i m a l d a r a j a d a 5 n u q t a d a e s h i t i l a d i . B u s h o v q i n j u d a n o z i k v a
s e k i n e s h i t i l a d i . S i s t o l i k v a d i a s t o l i k s h o v q i n l a r y u r a k n i n g b i r g a
200
u c h r a yd i g a n m o ‗ r a k k a b y u r a k n u q s o n l a r i d a e s h i t i l a d i . T u g ‗ m a
y u r a k n u q s o n l a r i d a n s i s t o l a g ‗
d i a s t o l i k s h o v q i n l a r
a r t e r i a l
y o ‗ l n i n g ( B a t a l l o v ) o c h i q q o l g a n d a t o ‗ s h s u y a g i n i n g c h a p q i r r a s i
b o ‗ y l a b t a r q a l g a n b o ‗ l i b , m a k s i m a l e s h i t i s h n u q t a s i 2 - 3 q o v u r g ‗ a
o r a l i g ‗ i d a e s h i t i l a d i .
A r t e r i a l q o n b o s i m n i o ‗ l c h a s h . Q o n b o s i m i n i o ‗ l c h a s h
t e x n i k a s i b e m o r n i d a m o l g a n d a n s o ‗ n g , t i n c h h o l a t i d a o ‗ t i r g a n
h o l d a , n o r m a l h a v o t e m p e r a t u r a l i x o n a d a b a j a r i l a d i . B o l a n i n g
m a n j e t b o y l a n a d i g a n y e l k a s i , q o ‗ l i q o ‗ y i l g a n y u z a g a n i s b a t a n 4 5
g r a d u s b u r c h a k o s t i d a j o y l a n i s h i k e r a k . B e m o r b o l a n i h o l a t i g a
q a r a b , o ‗ t i r g a n y o k i yo t g a n h o l i d a o ‗ l c h a s h m u m k i n . M a n j e t n i n g
e n i y a n g i t u g ‗ i l g a n c h a q a l o q l a r u c h u n 2 , 5 - 4 s m , u z u n l i g i 5 - 1 0
s m , e r t a v a m a k t a b g a c h a y o s h d a g i b o l a l a r u c h u n m u v o f i q r a v i s h d a
6 - 8 s m v a u z u n l i g i 1 2 - 1 3 s m , k i c h i k v a o ‗ r t a m a k t a b yo s h i d a g i
b o l a l a r u c h u n m u v o f i q r a v i s h d a 9 - 1 0 s m v a 1 7 - 2 2 , 5 s m g a t e n g
b o ‗ l i s h i k e r a k . N o r m a l v a z n d a g i o ‗ s m i r v a k a t t a k i s h i l a r u c h u n
s t a n d a r t e n i 1 2 - 1 3 s m , u z u n l i g i 2 2 - 2 3 , 5 s m b o ‗ l g a n m a n j e t
i s h l a t i l a d i . V a z n i n o r m a d a n o s h i q ( s e m i z ) o ‗ s m i r v a k a t t a l a r
k i s h i l a r u c h u n e n i 1 5 , 5 s m , u z u n l i g i 3 0 s m b o ‗ l g a n m a n j e t
i s h l a t i l i s h i l o z i m . Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, yoshiga mos bo‗lmagan,
yani katta manjetlar ishlatilsa, arterial bosim haqiqiysidan past, kichigi ishlatilsa
bosim yuqori bo‗lishiga olib keladi. Manjetni shunday joylashtirish kerakki, uning
past qirg‗og‗i tirsak bo‗g‗imidan 2-3 sm yuqorida bo‗lishi, teriga erkin ammo zich
ostiga bir ikki barmoq sig‗adigan darajada yotib rezina qopchasining o‗rtasi esa yelka
arteriyasi proeksiyasida bo‗lishi kerak. O‗lchashdan oldin manjetkaga nur
arteriyasida puls to‗lqini yo‗qolg o‗ngacha bosim yuborib, qo‗shimcha 30-40 mm
simob ustuniga teng havo yuboriladi. Manjetdagi havo bosimini tushirish sekin,
ya‘ni 2 mm/sek bo‗lishi kerak, bu esa arterial bosimni 2 mm.simob ustuniga teng
aniqlikda o‗lchashni ta‘minlaydi. Sistolik arterial bosim ko‗rsatgichga Korochkov
bo‗yicha birinchi ton paydo bo‗lgandagi shkala ko‗rsatgichi, diastolik bosimga esa ana
o‗sha ton yo‗qolgandagi shkala ko‗rsatgichi qabul qilinadi. Artsrial bosimni uch
marta qaytarilib har xil o‗lchovdan keyin, manjetkadagi havo to‗lik chiqarilishi va
undan keyin ikkinchi va uchinchi o‗lchovlar o‗tkazilishi lozim. Bunda birinchi
o‗lchov hisobi emas, balki ikkinchi va uchinchi o‗lchovlar o‗rtacha ko‗rsatgichlarini
hisobga olib, bola yoshiga muvofiq normal bosim bilan solishtiriladi.
Arterial bosim ko‗rsatgichlarini sentil usulida muhim va katta ahamiyatga
ega. Bunda berilgan tablitsalar yordamida qon bosimini somatotipga orientatsiya qilgan
holda sodda va holis baholash im qoniyati tug‗iladi.
Sentil usulida aniqlangan bosim sistolik yoki diastolik ko‗rsatgichi shu yoshga va
somatotipga mansub bo‗lgan tablitsadagi 97 sentil va undan katta daxlizda joylashsa,
bunday hollarda bolada arterial gipertenziya mavjudligi va bu bolalarni
kardiorevmatologik muassasalarda tekshirish ker aqligidan dalolat beradi. Agar bosim
ko‗rsatgichlari 90-97 sentil o‗rtasida joylashsa, bunday hollarda gipertenziya «chegara»
darajasida ekanligidan dalolat beradi. Boladar dispanser nazorati ostiga olinishi, qon
bosimni muntazam o‗lchab turish va agar bosim progressiv o‗sib borsa, shu jumladan
201
sog‗ligida boshqa o‗zgarishlar yuz bersa albatta maxsus tekshiruvdan o‗tkazilishi
lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |