Bolalar jismoniy tarbiyasi

Fazoviy – vaqt tasnifi 
Tezlik va tezlanishlar kiradi. 
Harakat tezligi gavda yoki uning qismlari bilan bosib о‘tilgan yо‘l kо‘lami 
(uzunligi) ning unga sarflangan vaqtga nisbati bilan belgilanadi. Agar tezlik 
yо‘lning barcha nuqtalarida bir xil bо‘lsa, bu harakatni tekis harakat deyiladi, agar 
u о‘zgarib tursa, notekis harakat deyiladi. Tezlikning vaqt birligidagi о‘zgarishi 
tezlanish deyiladi. 
Vaqt xarakteristikasi 
Mashq va uning elementlarini bajarish davomiyligi, ayrim statik holatlar 
hamda harakat sur’ati vaqt xarakteristikasi hisoblanadi. Texnikaning ayrim 
elementlari turli vaqtda bajariladi (irg‘itish vaqtidagi harakat otish holatiga 
qaraganda sekinroq). Turli mashqlarni bajarishga turlicha vaqt sarflanadi. 
Sur’at – harakat davri yoki harakat miqdorining vaqt birligida takrorlanish 
tezligi chastotasi tushuniladi.
Masalan: yurish sur’ati dakikaga 120–140 qadam. Harakat sur’atining о‘zgarishi 
jismoniy yuklama kuchayishi yoki kamayishiga olib keladi. 
Ritmik xarakteristika 
 
Ritm 
– mushak kuchlanishi va bо‘shashining navbatma-navbat 
almashinuvidir. О‘zlashtirilgan harakatlarda ritm turg‘un xarakterga ega. Ritmik 
harakatlar oson bajariladi, shuning uchun ham charchov hosil qilmaydi. 
Dinamik xarakteristika
Jismoniy mashqlarni bajarishga juda kо‘p omillar, jumladan ichki va tashqi 
kuchlar ta’sir etadi. 

---

38 
Ichki kuchlarga tayanch harakat apparatining sust kuchlari (mushaklarning 
elastikligi, yopishqoqligi): harakat apparatining faol kuchlari (mushaklarning 
tortilish kuchlari), kuchlar (tezlanish bilan harakat qilish jarayonida tana ayrim 
qismlarining о‘zaro ta’sir natijasida vujudga keladigan kuchlar) kiradi. 
Tashqi kuchlarga inson tanasiga tashqaridan ta’sir etuvchi kuchlar: о‘z 
tanasining og‘irlik kuchi, tashqi muhitning qarshilik kuchi (havo, suv, qum, yer) va 
tabiat jismlari (buyumlar, juft mashqlardagi raqiblar) ning qarshilik kuchi, sport 
jihozlari (tо‘ldirma tо‘p, gantellar) ning og‘irlik kuchi, inersiya kuchi kiradi.