Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

 
2.6. Sut tishlar qatorida ko`plab uchraydigan kariyes. 
Kariyesning bu turi bolalar yoshigagina xos bo`lib, unda 8,10 va ba’zan butun 
20 ta sut tishlari kariyes jarayoniga berilishi mumkin. Bunday hollarda bir tishning 
o`zida, uning har xil sathlarida bir necha kariyes kavaklarini aniqlash mumkin. 
Kariyes jarayonini bunday tusda kechishini adabiyotlarda o`tkir, juda o`tkir, 
gullayotgan, yugurgi kariyes deb xam yuritiladi. Ko`plab uchraydigan mazkur 
kariyes bolaning sut tishlari qatorini butunlay buzilishiga olib kelishi mumkin. 
Tez kechuvchi ko`plab tishlarni shikastlantiruvchi bunday kariyes jarayoni 
ko`pchilik hollarda boshdan kechirilgan og`ir kechuvchi o`tkir yuqumli kasalliklar 
(qizamiq, skarlatina, qizilcha, angina va boshqalar)dan so`ng rivojlanishi mumkin. 
Surunkali xastaliklardan (tonzillit, bronxitlar va boshq.) so`ng ham shunday 
holatlar kuzatilgan. Ko`p tishlarni shikastlaydigan kariyes jarayonida kariyes 
jarohatlari tishlarning barcha yuzalarida uchrashi qayd qilingan. Bunday ko`plab 
tez kechadigan kariyes jaryoni tish toj qismini qisqa muddatlarda yemirilishiga, 
pulpa to`qimasining nekroziga va tishlarning faqat ildiz qismigina saqlanib 
qolishiga sabab bo`ladi. Jarayon ketma-ket chiqayotgan tishlarning barchasiga 
tarqaladi va bolaning 3-4 yoshida barcha sut tishlari uqalanib, yemirilib ketishi 
oqibatida tishsizlikka olib kelishi mumkin. 
Tishlardagi ko`plab uchraydigan kariyes jaryoniga sabab bo`luvchi omillardan 
biri Raxit kasalligidir. Bugungi kunda raxit kasalligining erta bolalik davrida (1 
yoshgacha) tarqalish ko`rsatkichi 55-70%ni tashkil etadi. Raxit kasalligining 
asosida kaltsiy-fosfor almashinuvining buzilishi, almashinuv jarayonini boshqarib 
turuvchi D vitamini metabolitlari, qalqonsimon va qalqonsimonorti bezlar 
faoliyatining buzilishi yotadi. Og`ir kechuvchi raxit jarayonidan so`ng bolalarda 
ba’zan ―gipokaltsiyemik markaz‖ shakllanadi. Bunday ―markaz‖ning shakllanishi 
uzoq yillar davomida gipokaltsiyemiya va yuvenil osteopatiyalarning klinik 
belgilarini yuzaga keltiradi.
Tish-jag` sistemasi raxit kasalligida ―o`qqa‖ tutiladigan (mishen) a’zo 
hisoblanadi deydigan bo`lsak xato qilmagan bo`lamiz. Raxit kasalligida tish-jag` 
sistemasi shakllanishining buzilishi, tishlar mineralizatsiyasining tugallanmay 
qolishi, doimiy tishlar kurtaklari hosil bo`lishida chetga chiqish hollari, jag`lar 

---

25 
rivojlanishining orqada qolishi, tishlar va tishlar qatori anomaliyalari, erta yoshda 
uchraydigan ko`plab sut tishlari kariyes raxit kasalligi bilan sanab o`tilgan tish-jag` 
patologiyalari o`rtasida patogenetik bog`lanish borligidan dalolat beradi. 
Daun xastaligida ham shunga o`xshash klinik holatlar aniqlanadi. Bunda 
bolaning jismoniy va aqliy rivojlanishi orqada qolishi, ko`pgina ichki a’zolar, 
sistemalar, ayoniqsa ichki sekretsiya bezlar faoliyatini buzilganligi kuzatiladi. 
Tishlarning juft-juft bo`lib chiqishining buzilishi (ularning kechikib chiqishi), 
ayrim hollarda 4-5 yoshlarda chiqishi, sut tishlarini ko`plab kariyes jarayoni bilan 
shikastlanishi, bu holatning doimiy tishlarda ham kuzatilishi, tishlar barcha 
yuzalarining, ba’zan odatda kuzatilmaydigan til, lunj sathlarida kariyes jarayoni 
kechishi e’tiborni jalb qiladi. Daun kasalligida tishlarning ko`plab kariyesga 
uchrashiga sabab bolalarning har xil infeksiyaga tez beriluvchanligi, yuqori nafas 
yo`llari kasalliklariga tez-tez chalinishi va eng asosiysi og`iz bo`shlig`i 
gigiyenasining nihoyatda yomonligidir. 
Kariyes jarayoning tezlik bilan tarqalishi sut tishlaridagi eng asosiy xususiyati 
hisoblanadi. Sut tishlari kariyesi doimiy tishlardagi kariyes jarayonidan farqli 
o`laroq juda tez kechib, tezda emal-dentin chegarasiga yetib boradi va dentinni 
jarohatlashni davom ettiradi. Bu narsa emal qavatining yupqaligi va dentin 
to`qimasining sut tishlaridagi o`ziga xos tuzilishi, kam minerallashgan sohalar 
mavjudligi, bu sohalar o`z navbatida pulpa to`qimasigacha yetib borishi bilan 
bog`liqdir. Shu davrda pulpa to`qimasining faollik darajasi ham pastroq bo`ladi. 
Shuning natijasida bolalar yoshida ayniqsa, kasalmand, hali juda yosh (1-3 yosh) 
bolalarda kariyes jarayonining dog` bosqichidan chuqur bosqichiga o`tishi qisqa 
muddatlarda yuz beradi va pulpit, periodontit kabi asoratlarning paydo bo`lishiga 
sabab bo`ladi. Bunday tishlar kariyes kavaklarida dentin to`qimasi juda yumshoq, 
palaxsa bo`lib oson ajraladi. Dentin to`qimasi och sariq tusda bo`ladi. 
Kariyes jarayoni emal, dentin to`qimalariga tezda singib kirib, pulpa 
to`qimasiga yetib borganga o`xshaydi.