Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
65 
hojati yoq. Bog’cha tarbiyasini olgan bola bilan bog’chaga bormagan bolani 
solishtirganda, uning fikrlash darajasi o’rtasida yer bilan osmoncha farq borligini sezish 
qiyin emas”
1
, degan edilar.
O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni 
rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablarini
maktabgacha ta'limga joriy etish 
sharoitida o’sib kelayotgan shaxslarda maxsus ijodiy salohiyatni rivojlantirish 
masalalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Psihologik-pedagogik 
adabiyotlarda 
kreativlik 
ko'p 
holatlarda 
shahsiy 
harakteristika sifatida ko'riladi va ijodiylik tushunchasi bilan uzviy bog'langan xolda 
yoritiladi. Ko'pgina tadqiqotchilar kreativlikka shahsning fazilati sifatida yondashgan 
xolda, tanxo va betakror qadriyatlarni yarata olish, noodatiy qarorlarni qabul qila olish 
kabi qobiliyatlarini aks etuvchi shahsning chuqur fazilati sifatida ta'rif beradilar. 
Olimlarning bunday yondashuvi zamonaviy ta'lim konsepsiyalarida asosiy e'tiborning 
ijodiy rivojlangan shahsni rivojlantirishga, uning nostandart qarorlar qabul qila olish, 
o'rganilgan va ma'lum, standart fikrlash doirasidan tashqariga chiqa olish, o'ziga 
yangilik jixatlarini qamrab oluvchi maxsulot yarata olishiga qaratilganligi bilan 
bog'liqdir. 
Bu yo’nalishning rivojlanishiga V.N. Druzhinin, A. V. Zaporozhets, A. N. 
Leontiev, N. N. Poddyakov, D. B. Bogoyavlenskaya, V. A. Kudryavtsev, O. M. 
Dyachenko, A. M. Matyushkin, K. Heller, N. S. Leites, J. Guilford va boshqa olimlar 
o’z hissalarini qo’shishgan. Ular o’z ishlarida kreativlikni boshqa psixik jarayonlardan 
ajralib turuvchi tafakkurning o’ziga xos jihati sifatida ta’rif berganlar. Ular kreativlikni 
bolalarning shaxsiy fazilatlari va ularning tasavvuri bilan bog’laganlar. Ijodiy tafakkur 
va ijodiy tasavvur – insonnig ijodiy qobiliyatining muhim tarkibiy qismidir. 
Maktabgacha yosh davri ijodiy faol shaxsni shakllanishi uchun eng samarali davri, 
chunki aynan mana shu davrda psixik jarayonlar progressive o’zgarishlar (xotira, nutq, 
diqqat, tafakkur, tasavvur, idrok) kechadi va shaxsiy fazilatlar tezkor rivojlanadi, 
qaysining zaminida qobiliyat, moyilliklar shakllanadi. 
O’zbek olimlaridan E.G’oziyev, P.Sunnatova, Z.Nishonova tafakkur 
psixologiyasi, mustaqil fikrlash, ijodiy fikrlash psixo-fiziologik xususiyatlari ilmiy 
jihatdan asoslab berishga katta hissa qo’shishgan. 
A.V. Zaporojec, N.N. Podd'yakov, A.M. Matyushkin, D.B. Bogoyavlenskaya 
L.A. Vengyer, V.N. Drujinin, O.M. D'yachenko psiholog olimlar kreativlikka bergan 
ta'riflarida, qobiliyat muammosida kreativlik masalasini bilimlarni qayta ishlash 
jarayonidagi umumiy ijodiy qobiliyat sifatida yondashadilar. Bunda ular kreativlik 
tasavvur, xayol, gipotezalar tug'ilishi bilan bevosita bog'liq deb xisoblashadi.
Ijodiylik tushunchasining moxiyatini tushunmasdan turib, ijodiy qobiliyatlar 
to'g'risida fikr yuritish mumkin emas, ilmiy adabiyotlarning taxlili aynan mazkur masala 
bo'yicha ko'pgina: bir-biriga qarama-qarshi fikrlar, g'oyalar, nazariya va hulosalar 
mavjudligi ko'rsatdi. 
Xozirgi kunda ijodiy qobiliyat muammosiga kamida o’ta asosiy yondoshuv mavjud 
bo'lib, ularni quyidagi tarzda ko'rib chiqishimiz mummkin:
1.Intellektga bog'liq bo'lmagan, ijodiy qobiliyat (kreativlik) -mustaqil omildir (K. 
Teylor, G. Grubyer, Dj. Gilford, Ya. A. Ponomarev). Bu nazariyaning “yumshoqroq” 
yondashish variantida, intellekt darajasi bilan kreativlik darajasi o'rtasida bir muncha 

---