Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
381 
“Assalomu –alaykum “ yaxshi yotib- turdingizmi “degan so’zni ishlatsalar , o’z-
o’zidan bolalar ham bu a’anaga qiynalmasdan o’rganadi.
Bundan tashqari inson shaxsining tarkib topishiga ta’sir qiluvchi yana bir kuchli 
omil- inson orttirgan tajribalarning tarbiya vositasi orqali bolalarga berilishidir . Barcha 
uchun umumiy bo’lgan yoki o’quvchilarga individual tavsiyalar berishda umumiy 
psixologiya va yosh davrlar psixologiyasiga tayaniladi . Tarbiya jarayonida doimiy va 
o’zgarmas maqsad qo’yilmaydi, chunki o’zgarmas maqsad har qanday jamiyatga mos 
bo’lavermaydi. Tarbiyaning maqsad va vazifalaridan biri bu jamiyat taraqqiyotining 
zamonaviy rivojlanish bosqichlariga javob bera oladigan maxsus tashabbuskor 
o’quvchilarni yetishtirish , shaxsni o’z- o’zini hurmat qiladigan va intiluvchan qilib 
tarbiyalashdan iboratdir. Yana aytib o’tganimizdek bola shaxsiga ta’sir etuvchi nasliy 
yo’l mavjud . Bularga misol qilib :tanasining tuzilishi , sochi va ko’zlarining rangi , 
ovozi,gapirish uslublari , ayrim harakatlari tug’ma ravishda berilishi mumkin . Lekin 
shuni hech qachon esdan chiqarmaslik kerakki , odamga hech vaqt uning psixik 
xususiyatlari , yani uning aqliy tomonlari bilan bog’liq bo’lgan sifatlari nasliy yo’l 
bilan berilmaydi.Yana xarakter ,temperament , iroda kabi individual psixologogik 
xususiyatlari ham doim turli xil omillar ostida vujudga keladi.Br o’quvchim 
boshlang’ich sinfda yaxshi – a’lo baholarda o’qimagan bo’lsada keyinchalik 5-sinfdagi
ona tili va adabiyot o’qituvchisining bergan e’tibori va ishonchi tufayli ,yana onasining( 
boshqa farzandlari chaqaloq yoshidan o’tib) katta farzandiga ishonchi, qo’llab 
quvvatlash jarayonida o’quvchida keskin o’zgarish ,temperamenti flegmatikdan – 
sangvino-flegmatikka aylanib, irodasi mustahkamlanib , oliy o’quv yurtiga kirishga 
muvaffaq bo’ldi.Oliy o’quv yurtida o’qish jarayonida ham 3- 4-kurslarda 
olmpiadalarda qatnashdi. Yoki yana bir misol oquvchi a’lo baholarda oqish jarayonida 
ota- ona uni ishonchini so’ndirib, yoki fan o’qitu chilari e’tiborsiz qoldirib adolat 
yuzasidan bilim berib baholamagani ,sinf yoki uni o’rab turgan tashqi muhit ta’sirida 
o’quvchim hayotda o’z o’rnini topa olmay qiynalib yuribdi. Insonning shaxs sifatida
shakllanishi uning biologikva ijtimoiy omillariga bog’liq ekan . Demak bolalar xulq- 
atvorining salbiy tomonga og’isida ham bevosita o’ziga xos yuqoridagi ikki omilning
orni bor . Bolaning xulq atvori ko’pincha o’z oldiga qo’ygan maqsadlari , qiziqishlari , 
ideallari va e’tiqodlari majmuida yaqqol namoyon bo’ladi.Xulq –atvordagi o’zgarishlar
bevosita yosh krizis davrlarning kechishi bilan bog’liq yuz berishi tabiiydir.
Bola shaxsida :yolg’onchilik,xudbinlik,beodoblik ,axloqsizlik , urushqoqlik, dangasalik, 
irodasizlik, qat’iyatsizlik, tajanglik , qo’pollik ,manmanlik kabi salbiy o’zgarishlarni 
keltirib chiqaruvchi tashqi ta’sirlarni oldini olib barkamol shaxsni tarbiyalash uchun 
albata yosh davrlar psixologiyasini ham keng o’rganmoq lozim deb o’ylayman .
Ma’lumki har bir yosh davr , o’ziga xos xususiyatlari bilan belgilinadi , bularga :oilada 
va maktabda bola holatining o’zgarishi , ta’lim va tarbiya shakllarining o’zgarishi 
hamda bolaning yangi faoliyat turlari , organizmdagi ayrim xususiyatlarining yetilishi 
singari jarayonlarni kuzatish muhim.. Insonning
individualligi esa dunyodagi barcha insonlarning betakrorligi , ular har birining 
xususiyati , o’ziga xosligi ular intelektual , emotsional irodaviy sifatlari bilan 
belgilanadi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak farzandlarimizning rivojlanishiga o’zining ijobiy 
yoki salbiy ta’sirini ko’rsatuvchi omllarga alohida e,tibor qaratish tarbiyachi va 

---