Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
389 
bilimlar, g’oyalar, fikrlar, axborot almashinuvini, turli ma’lumotlar uzatish va qabul 
qilish, munosabat o’rnatgan odami bilan bir-birini tushunishi ta’minlab berilgan bo’ladi.
Bundan tashqari, bola bitta partada kim bilan o’tirishi, kim eng yaqin o’rtog’i, ularning 
nima haqida gaplashishi, shuningdek, bola tanaffus va katta tanaffus paytlarida kimlar 
bilan yaqin munosabatda bo’lishini aniqlash lozim. Bu ishlarni albatta o’qituvchi va 
psixolog hamda ota-onalar hamkorlikda olib boradilar. Biroq, bu tekshirishlar bolaning 
izzat-nafsiga tegmasligi kerak, iloji boricha bola bu haqida bilmasligi kerak. 
Bolalarda shu salbiy illatlarni yo’qotish, ularni zamon talablari asosida 
tarbiyalash birinchi navbatda o’qituvchi, psixolog ko’pincha ota-onasi zimmasiga 
tushadi. Shunday ekan tarbiyachi-o’qituvchi, psixolog ota-onalar bilan kelishgan holda 
bolalarda paydo bo’layotgan nuqsonlar ildizini o’rgangandan keyin tarbiya ishiga 
kirishadilar. Tarbiya ishlari har bir sinfda har metod bilan olib borilishi zarur. Bu yerda 
maktab o’quvchilarining yosh xususiyatlarini ham inobatga olgan ma’qul. Shundagi-na 
biz kutagn natijaga erisha olamiz. 
Dunyoni ishlarini qarang-ki, stress deganimiz yosh tanlamas ekan. Bola 
shaxsining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillardan yana biri bu-stressdir. 
Bolaning yoshi, o’tish davri, jinsidan qat’i nazar stressga tushish hollarini kuzatishimiz 
mumkin. Bolaning ichki dunyosi ruhiyati uchun yangi nimadir bilan buzib 
yuborilganda bolada stress holati yuzaga kelishi mumkin.
Maktabgacha ta’lim muassasasidagi davrni aytadigan bo’lsak bola bog’chaga 
qatnay boshlagani uchun yaqin odamlarini ko’rmaslik, hojatxonaga mustaqil boorish, 
atrofdagi yangi odamlar bolada stressni yuzaga keltirib chiqaradi. Shuningdek, bu 
shifokor yoki sartaroshga borish, dori ichish bilan ham bog’liq bo’lishi mumkin. 
Bolaning bu voqealarga munosabati birinchi navbatda yaqinlarining ko’proq ota-
onasining qanday qabul qilishiga bog’liq.
Odatda ko’pchilik ota-onalar boladagi stressni payqashmaydi. Bolada 
kechayotgan stressni bolaning normal o’sish va rivojlanish jarayonida kuzatiladigan 
holatlardan farqlab olishi qiyin boladi. Agar farzandi stressni boshidan 
kechirayotgandek tuyulsa, zudlik bilan buning sabablarinianiqlashi lozim. Bolalar o’zini 
nima bezovta qilayotganini har doim ham so’z bilan ifodalay olmaydi, shuning uxhun 
ham bu borada ota-ona ruhshunos, psixolog yordami bilan bolada kechayotgan 
o’zgarishlarni, salbiy sabablar, stressni bartaraf qilish usullari bilib olishi zarur 
hisoblanadi.
Bundan xulosa qilish mumkinki, ota-onalar bola stress vaziyatiga imkon qadar 
kechroq to’qnash kelishiga harakat qilishi lozim.
Salbiy omillardan yana biriga to’xtaladigan bo’lsak bu – qo’rquv. Bolalardagi 
an’anaviy qo’rquvlar haqida ham unutmaslik kerak. Ular ham psixolog, ruhshunoslar 
fikricha bola shaxsining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi sabablardan biri 
hisoblanadi. Qo’rquv haqida gap borganda dastlab, bolani yolg’iz qolishdan instinktiv 
qo’rqishi haqida bormoqda. Doim o’z oilasi bilan birga bo’lishga intilish har bir 
oilaning ongida tabiataan mavjud. Masalan, farzandingiz gapingizga kirmasa “ 
yalmog’izga berib yuborish” ko’chaga chiqarib qo’yish shart emas. Kattalar uchun 
beozor tuyulgan bunday gaplar yosh bolalar uchun o’ta jiddiy hisoblanadi.
Yana bir narsani alohida ta’kidlashimiz kerak-ki, ayrim ota-onalar farzandlarini 
kiyintirishda jiddiy xatoga yo’l qo’yadilar, ushbu goh boyligini ko’z-ko’z qilish uchun, 

---