Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
386 
ёки йўқ қилиш, таъқиб қилиш ёки таҳқирлаш киради. Оғзаки муносабатлардаги 
таҳқирлашга исмларни бузиб чақириш, масхара қилиш, ҳақоратлаш ёки бошқа 
усуллар киради. Зўравонлар кўпинча шафқатсиз бўлиб, узоқ вақт давомида қайта-
қайта таҳқирлашади. Жабрланувчи тинимсиз қўрқув остида яшаши мумкин, 
қабиҳлик қачон ва қандай содир бўлади, улар нималар қилишади каби саволлар 
унга азоб беради. Таҳдидли муносабатларга инсон билан гаплашишни рад қилиш, 
гуруҳларга ёки фаолиятларга жалб қилиш, шахсга нисбатан ёлғон миш-мишларни 
тарқатиш, унга қилишни истамаган ишларни қилдириш киради.
39
Кибербуллингнинг асосий жиҳати шундаки, мулоқот жараёнида ахборот 
коммуникацион технологиялар орқали ёлғон маълумотларни тарқатиш, камситиш 
ва ажратиб қўйиш билан жабрланувчига таъсир кўрсатилади. Ҳатто якка шахслар 
хам кимнингдир ҳаётини етарлича заҳарлаши, уни ҳар куни қўрқувда яшашга 
маҳкум қилиши мумкин. 
Кибербуллинг одатда жабрланувчига таҳдид қилинган хабарларни юбориш, 
камситувчи фотосуратлар ва видеоларни ижтимоий тармоқларга жойлаштириш 
ёки ясама, ёлғон маълумотларга эга сохта веб-сайтларни яратишда намоён бўлади. 
Кибербуллинг оқибати қандай тугаши ҳар доим ҳам маълум эмас.
40
Бугнги кунда болалар ва ўсмирлар ўртасида ахборот-технологияларининг 
имкониятларидан фойдаланиб, ижтимоий тармоқларда, электрон почта ва SMS 
орқали инсонларни ҳақоратловчи ва камситувчи фотосуръатларни ёки таҳдид 
қилинган хабарларни юбориш, ўсмир ёки ўспиринларнинг ножўя хатти-
ҳаракатлари, бошқа тенгдошларининг калтаклангани Смартфон ёки Камера 
орқали суратга олишлари ва бу лавҳаларни ижтимоий тармоқларга 
жойлаштираётганлиги, соҳта профиллар яратиш ҳамда бошқаларга юбориш 
орқали ўзгаларнинг ҳаётини заҳарлаш каби ҳолатлар учрамоқда. Ушбу 
киберҳужумлар кўп ҳолларда қайғули ва ҳатто фожиали оқибатларга олиб келиши 
кузатилган. 
Психолог олимлар томонидан бу хатти-ҳаракатлар келиб чиқиши инглиз 
тилидан бўлган “кибербуллинг” сўзи билан номланмоқда. 
Психологлар кибербуллинг иштирокчиларини хусусиятларига кўра учта 
гуруҳга ажратадилар: таъқиб этувчи, жабрланувчи ва кузатувчилар.