Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

ШАХС ТАКОМИЛЛАШУВИДА БОЛАЛИКНИНГ ЎРНИ ВА ИЖТИМОИЙ 
ОМИЛЛАР 
 
Ёдгорова Насиба Исроиловна 
Навоий вилояти Зарафшон шаҳар 20 –ДМТТ психологи 
 
Гўдаклик даври боланинг туғилганидан бир ёшгача бўлган даврни ўз ичига 
олиб,бу даврда бола ташқи муҳитга мослашиши учун маълум даражада етилган 
нерв тизими билан туғилади. Гўдаклик даври инсон ҳаётидаги органик 
эҳтиёжларини(кислородга,овқатга,иссиқ ёки совуққа) қондиришига нисбатан 
йўналтирилган хатти-ҳаракатларининг туғма,инстинктив шакллари соф ҳолда 
кузатиладиган ягона давр ҳисобланади.Инсонга хос бўлган ҳатти ҳаракатлар,янги 
тажрибаларнинг эгаллаш учун беқиёс имкониятларнинг борлиги гўдаклик 
ёшидаги болаларнинг асосий хусусиятларидир.Агар органик эҳтиёжлар етарли 
даражада қондириб борилса,улар ўзларининг асосий бўлиш аҳамиятини йўқотади: 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
95 
тўғри ташкил этилган кун тартиби,режим ва тарбия натижасида бола психик 
ривожланиши учун асос бўладиган таьсуротларга,ҳаракатга, мулоқатга нисбатан 
янги турдаги эҳтиёжлар туркуми юзага келади.Бола туғилишининг биринчи 
ҳафтасиданоқ 
унинг 
кўриш 
ва 
эшитиш 
сезгилари 
жадал 
суратда 
ривожланади.Бола ҳаракатланаётган нарсани кузата бошлайди.У турли 
овозда,жумладан катталарнинг товушларига эътибор бера бошлайди.Янги 
туғилган чақолоқнинг мия оғирлиги катталар миясининг ¼ қисмига тўғри 
келади,нерв ҳужайраларнинг сони эса худди катталарники каби бўлиб,лекин улар 
етарли даражада ривожланмаган бўлади. 
Илк гўдаклик даври – бу боланинг ҳимоясиз ,кам ҳаракат,ҳаракат ҳолатидан 
жуда жадал равишда ривожланадиган,қувноқ бола айланиш давридир.У қисқа 
вақт ичида катталар билан муносабат ўрнатади,предметларнинг улашишга ва 
улардан 
фойдаланишга 
ўрганади.У 
атроф 
оламдаги 
нарсаларни 
кузатади,предметларнинг қўли билан ушлаб,уларнинг қандайлигини билишга 
интилади,товушларга эътибор беради ва предметлар ёрдамида шу товушларнинг 
ўзи яратишга ҳаракат қилади.У ўз онаси ва бошқа яқинлари билан эмоционал 
муносабатга киришади. Гўдак ёшидаги бола ҳам жисмонан,ҳам психик,ҳам 
ижтимоий жиҳатдан тез ривожланади.Жуда қисқа вақт ичида атрофдаги 
ҳодисаларга жуда кам реакцияси бўлган боладан ,фаол,тез илғайдиган,ҳаракатчан 
ёрдамга чақирадиган,катталарнинг яқин келишидан қувонадиган болага айланади.