Bog’lovchisiz qo`shma gaplarlarning tasnifi

IZOHLASH MUNOSABATINI IFODALOVChI

BOG`LOVChISIZ QO`ShMA GAPLAR

Bog`lovchisiz qo`shma gaplarning ayrim turlarida qo`shma gaplarning bir qismdan anglashilgan voqea, hodisa ikkinchi gapdan anglashilgan voqea hodisaga bog`liq bo`ladi, bir qism ikkinchisini yoki uning tarkibidagi ayrim bo`laklarni izohlash, to`ldirib keladi. Bunday bog`lovchisiz qo`shma gapning tarkibidagi qismlar bir-biriga mazmunan bog`liq bo`lib, oralaridagi mazmun munosabat yaqin bo`ladi.

Byuog`lovchisiz qo`shma gap tarkibidagi qismlarning mazmun munosabati turlicha bo`lgani uchun, uning ohangi ham ikki xil bo`ladi.

Izohlash munosabatini ifodalangan bog`lovchisiz qo`shma gaplarda tartib ham qat`iydir. Qo`shma gap tarkibidagi har bir qismning ma`lum o`rni bo`ladi. Bu tartibning o`zgarishi ma`no va ohangni o`zgartiradi, ifodalamoqchi bo`lgan fikr anglashilmay qoladi: Biz yetib keldik-kutubxona ochildi. Kutubxona ochildi biz yetib keldik.

Birinchi qo`shma gapda-biz yetib kelishimiz bilan kutubxonaning ochilgani ifodalanmoqda. Agar bu qo`shma gapning tarkibidagi qismlar almashtirib aytilsa, aks mazmun-kutubxonaning ochilishi bilan, bizning yetib kelganimiz anglashiladi.

Tarkibidagi qismlarning o`zaro mazmun munosabatiga ko`ra izohlash munosabatini ifodalangan bog`lovchisiz qo`shma gaplar 3 guruxga bo`linadi. Bog`lovchisiz qo`shma gaplarning bir guruhida qo`shma gapning ikkinchi qismidan anglashilgan voqea-xodisaning ro`y berish sharti payti sababi holatini qo`shma gapning birinchi qismini yoki uning tarkibidagi ayrim bo`laklarni izohlab, to`ldirib, unga nisbatan biror vazifani bajarib keladi. Bunday qo`shma gaplarning uchinchi guruhda ikkinchi qism birinchi qismning umumiy mazmunini izohlaydi.

Bog`lovchisiz qo`shma gaplarni tashkil etgan qismlar orasidagi murakkab mazmun munosabati ayniqsa izohlash munosabatida yaqqol ko`rinadi. Izohlash munosabatini ifodalangan bog`lovchisiz qo`shma gaplar quyidagi mazmun munosabatlarini ifodalan uchun xizmat qiladi.