Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Ishni bajarish tartibi: Talabalar tok tuplaridan qalam-cha tayyorlash­ uchun kollej bog‘laridagi navlardan hamda ma’lumotnoma va adabiyotlardan foydalanib, bir gektarga sarflanadigan qalamcha miqdorini aniqlaydilar. Dars jarayo­ nida talabalar xo‘raki, mayizbop va vinobop uzum navlari uchun qalamchalarning bo‘yi, diametri qancha bo‘lishini o‘rganadilar.

133

5. 
   ТОК BOG‘I BARPO QILISH
   

(2 soat)


Tokzor uchun joy tanlash. O‘zbekistonning tuproq-iqlim sharoitlari uning barcha hududlarida tok tuplarini o‘stirish im-konini beradi. Tokzor uchun tekis, unumdor va suvli yerlar ajra-tilgani ma’qul. Biroq g‘alla, g‘o‘za, qand lavlagi, kanop, zig‘ir kabi o‘simliklar uchun noqulay hisoblanib, qumli va toshloq yerlar, tog‘ va tog‘oldi yonbag‘irlari ham tok o‘stirish uchun qulay hisoblanadi. Shuningdek, tog‘li va adirli zonalarning qi-yaligi 10°C gacha bo‘lgan yerlarda ham tok o‘stirish mum-kin. Bunday yerlarda yorug‘likdan, shamoldan, yaxshi foy-dalaniladi, mexanizatsiya yordamida ishlov berish imkoniyati tug‘iladi. Qiyaliklar 10°C dan oshganda tokzor barpo qilishdan oldin supacha (terrasa) qilinadi. Pog‘onali supachalardan ish-lab chiqarish sharoitida keng tarqalgan. Bu holat tuproqli ero-ziya jarayonlaridan saqlaydi, parvarishni yengillashtiradi. Tog‘li yerlarning janubiy yonbag‘irlari issiqroq va quruqroq bo‘lgani uchun tok o‘stirish uchun qulay hisoblanadi. Bunday yerlarda tok qatorlari qiyalikka ko‘ndalang qilib olinadi. Baland (tik) qi-yaliklarda tok supachalarga ekiladi.

Tok uchun kuchli sho‘rlangan, yer osti suvlari 1 m dan yuqo-ri bo‘lgan pastqam yerlar yaroqsiz hisoblanadi. Ammo ularning meliorativ holatini yaxshilab tok o‘stirish mumkin. Tokning o‘sishi, mahsuldorligi, hosilining sifati ko‘p jihatdan tuproq xarakteri va xususiyatlariga bog‘liqdir. O‘zbekistonda bo‘z va o‘tloqi- bo‘z, o‘tloqi tuproqlar tok o‘stirish uchun qulay hisob­ lanadi. Tuproq qatlami­ 50–60 sm dan ko‘p bo‘lmagan tosh-shag‘al yerlarda ham sifatli hosil rivojlanadi, parvarishlash, hosilni yig‘ish, tashish, tuproqqa­ ishlov berish,­ tok ko‘mish va ochish ishlari qulaylashadi. Agar qatordagi tuproq­ oralig‘ini 1,5 m qilib ekilsa, keyinchalik tuplarni ildizlari bir-biri bilan chirmashib, qatordagi tuproqlarning­ yer ustki qismlari qalin-lashib ketadi, o‘simlikning oziqlanishi, namdan foydalanishi, novdalarning pishishi va hosil sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi (Sh. Temurov, 2002).

134