Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Tokning tuzilishi va rivojlanishi. Tok yer osti va yer usti qismidan tuzilgan. U vegetativ va generativ organlardan tashkil topadi. Vegetativ organlariga: ildiz, zang va barglari; generativ organlariga esa to‘pgul, gullar, shingil, g‘ujum va urug‘lar ki-radi.


Ildizi. Tok ildizlarining morfologik tuzilishi ma’lum darajada uning ko‘payish usullariga bog‘liq. Tabiiy sharoitda tok urug‘dan ko‘karadi. Seleksiya ishlarida yangi navlar yetishtirishda ham tok urug‘idan ko‘paytiriladi. O‘zbekiston tuproq-iqlim sharoi-tida tok asosan qalamchalardan, payvand qilingan ko‘chatlardan hamda parhish qilib vegetativ yo‘l bilan ko‘paytiriladi. Urug‘dan ko‘paytirishda urug‘ning dastlabki ildizchasidan o‘q ildiz hosil bo‘ladi. Bir kundan keyin ildiz shoxlaydi. Bir yil mobaynida

115

tokning urug‘ ko‘chatidan 1 m yoki undan chuqurroq kirib bora-digan baquvvat ildiz tizimi hosil bo‘ladi.

Ildiz 3 guruhga bo‘linadi:

1. 
   Yuza, ya’ni shudring shimuvchi ildizlar – yer ostki massasi­ ning eng yuqori qismida hosil bo‘ladi.
   
2. 
   Asosiy, y’ani bosh ildizlar. Ular yer osti massasining pastki tomonidan o‘sib chiqadi va tuproqqa chuqur kirib boradi.
   
3. 
   Yon ildizlar – yer ostki tanasining o‘rta qismidan o‘sib chiqadi.
   

35-rasm. Tok tuzilishi: 1 – yer ostki qismi; 2 – yer ustki qismi.

Ildizlar uzunasiga 8–10 sm gacha o‘sib shoxlay boshlay-di. Bir yil mobaynida 6 yoki undan ko‘proq tartibda ildizlar chiqadi. Katta tuplarning ildizi tuproqqa 6–8 m gacha kirib boradi, ildiz tizimining tarqalish radiusi 3–4 m va undan or-tiq bo‘ladi. Asosiy ildizlarda zaxira oziq moddalar to‘planadi. Yon ildizlar asosan tuproqdagi suv va eritmalarni­ so‘rib oladi. O‘tkazuvchi zona so‘rish zonasidan ildizning asosigacha davom

116

etadi. Tokning butun umri davomida tuproqning yangi-yangi qismlariga kirib boruvchi ildiz hosil qiladi. Bir vaqtning o‘zida eski ildizlar nobud bo‘la boshlaydi, katta asosiy ildizlar uzoq yashaydi. Tokning ildizlari regenerativ tanlash xususiyatiga va yosh ildizlar esa katta so‘rish kuchiga ega.