Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

11-jadval
	Gektaridan,		Bir gektarga sarflangan,
				kg hisobida
Turlar	s dan hosil
	olinganda	Azot		Fosfor	Kaliy
Urug‘lilar	400	296		40	184
Danaklilar	239	273		37	257

101

Hosil ko‘payishi bilan tuproqdagi oziq moddalar ham ko‘p sarflanadi, ammo bunday qat’iy proporsionallik bo‘lmaydi. Bu sarflar oziq moddalarning tuproqdagi tabiiy zaxiralaridan mut-tasil kelib turishi va yerga solinadigan o‘g‘itlar hisobiga qoplanib turadi.

Bir gektar boqqa solinadigan o‘g‘it miqdori bog‘ barpo qilinga-niga necha yil bo‘lganiga, undagi daraxtlarning rivojlanish kuchi-ga, naviga, yosh novdalarning katta-kichikligiga, bog‘ning ishlash tizimiga, hosilning oz-ko‘pligiga va tuproq sharoitiga qarab bel-gilanadi. Yosh daraxtli bog‘larga qari daraxtli va meva beradigan bog‘larga qaraganda o‘g‘it kam miqdorda solinadi daraxtlar qan-cha nimjon va yomon o‘sgan bo‘lsa, ular shuncha ko‘p miqdorda o‘g‘itlanishi kerak. Daraxtlar qancha qalin o‘tqazilgan va hosili ko‘p bo‘lsa, har bir maydon birligi uchun shuncha ko‘p o‘g‘it beri­ lishi lozim.

Agar meva daraxtlarining novdalari nimjon, barglari rangsiz bo‘lsa, unda azotli o‘g‘itlarning juda tez ta’sir etadiganlari – mi­ neral o‘g‘itlar, organik o‘g‘itlardan esa najas, go‘ng shaltog‘i so-linadi. O‘zbekiston sharoitida meva o‘simliklari uchun najasdan ikki yilda foydalanadi. Shuning uchun uni har ikki yilda yerga solib turiladi. Xo‘jalikda go‘ng kam bo‘lsa, u holda uni har yili yoki yil oralatib tuproqdagi jarayonlarni faollashtirish uchun kam miqdorda (gektariga 5–10 tonna hisobida) solish kerak. O‘simlik ildizi ustiga yangi go‘ng solish yaramaydi, chunki u mog‘orlaydi hamda ildizlarni chiritib yuboradi. Go‘ngni chiriganidan keyin tuproqqa aralashtirib solish lozim (A. Ribakov, S. Ostrouxova, 1981).

R.R. Shreder nomli institut bog‘larida o‘g‘itlar ustida olib bo-rilgan tajribalar bo‘z tuproqli yerlar azotni ko‘proq, so‘ngra esa fosforni talab qilishi kuzatildi. Tuproqda kaliy, kalsiy va magniy yetarli bo‘ladi hamda meva o‘simliklari bu elementlarni kamroq talab qiladi. Oziq elementlarining quyidagi nisbati eng yaxshiligi aniqlangan:

N : R₂0, ; K₂0 = 1 : 0,5 : 0,13 (025).

102

Tuproqqa organik va mineral o‘g‘itlarni aralashtirib solish ma’quldir. Mineral o‘g‘itlar go‘ng bilan aralashtirib solinganda tuproq oziq moddalar bilan boyibgina qolmay, balki organik moddalar tuproq strukturasini hosil qiladi va saqlaydi. Tuproqqa go‘ng bilan bir vaqtda mikroorganizmlar va mikroelementlar ham tushadi, bular tuproq sharoitini faollashtiradi (Y. Djavyak­ yants, 1980).