Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V

Ko'za,  sirlangan  sopol. 

Choch.

---

VII bob.  IX -X II asrlarda M ovarounnahr va X orazm da m adaniy hayot

281

«Basta»,  «Tarona»  va  boshqalardir.  Bu  kuylar  «Duvozdaxmakom» 

va  uning  negizida  vujudga  kelgan  «Shoshmaqom»  uchun  zamin 

b o ig a n   edi.  Bu  musiqa  asboblari  va  yaratilgan  kuylar  shu  kunga 

qadar  ham  xalqimizning  m a’naviy  dunyosini  boyitishga  va  ulami 

estetik jihatdan  oziqlantirishga  xizmat qilib  kelmoqda.  Manbalaming 

guvohlik  berishicha,  bu  davrda  Abu  Bakr  Rubobiy,  Bunasr, 

Buamir,  changchi  L o‘kariy  va  boshqalar  musiqa  va  hofizlikda  nom 

chiqarganlar.

Musiqa  va  qo‘shiqchilik  san’ati,  odatda,  poeziya  bilan  cham- 

barchas  bir  tarzda  rivojlangan.  Ko‘p  hollarda  o ‘z  she’riy  ijodlari 

bilan  nom  qozongan  va  xalq  o'rtasida  hurmatga  ega  b o ig a n   shoirlar 

iste’dodli  musiqachilar  va  xushovoz  qo‘shiqchilar  ham  boiganlar. 

Adabiyotshunos olim Natan Mallayevning m aium otlariga qaraganda, 

ulug‘  shoir  Rudakiy  ayni  zamonda  juda  mohir  cholg'uchi  va  hofiz 

b o ig a n .  U  xususan rud va  chang  asboblarini  mohirlik  bilan  chalgan. 

Uning  sehrlovchi  mashhur  «Bo‘yi  jo ‘yi  M oiiyon...»  («M oiiyon 

arigining  isi...»)  she’ri  «Ushshoq»  kuyida  aytilgan  va  nihoyatda 

shuhrat qozongan.

Xuddi  shuningdek,  Husravoniy (Abutayib  Tohir ibn Muhammad 

al-Xurosoniy),  Munjiqiy  Termiziy,  Farruxiy  va  boshqa  shular  kabi 

shoirlar ham musiqa san’atida mashhur boiganlar.  Tasavvuf ilmining 

ulug‘  vakillaridan  b o im ish   Ahmad  Yassaviy  va  uning  shogirdi 

Sulaymon  Boqirg‘oniylar  ham,  yozma  manbalaming  guvohlik 

berishicha,  xalq  kuylariga  monand  she’r  va  g ‘azallar  yozib  kuyga 

solganlar va ulami qo‘shiqlarda kuylaganlar.

IX -XII asrlarda musiqa san’ati bilan bir qatorda musiqashunoslik 

ilmi  ham  rivoj  topgan.  Forobiy,  Ibn  Sino,  Beruniy,  Firdavsiy, 

Yusuf  Xos  Hojib  va  boshqalar  o ‘z  ijodlarida  bu  sohaga  ham  katta 

e ’tibor  berganlar.  Jumladan,  Forobiyning  musiqaga  oid  «Kitob  al- 

musiqiy-ul-kabir»  asari  o ‘z  davrida  katta  e’tibor  qozongan.  Ibn  Sino 

esa  musiqaga  doir  xulosalarini  «Kitob  ush-shifo»  asariga  kiritgan 

va  ayrim  jismoniy  va  mhiy  kasalliklami  u  musiqa  vositasi  bilan 

davolash mumkin,  deb hisoblagan.

Xulosa  shuki,  IX -XII  asrlarda  oikam izda  ijtimoiy-siyosiy  va 

madaniy  hayotning  barcha  jabhalarida  ijobiy  tub  o ‘zgarishlar  va 

taraqqiyotning omilini belgilovchi asosiy vosita b o iad i.

---

282

VATAN  TARIXI