Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V

Karmana. Raboti Malik. XI  asr.

---

280

VATAN  TARIXI

bo ‘yoqlarda  ustamonlik  bilan 

bezatilgan  va  ulaming  sirtqi 

tomonlari  har  xil  tarbiyaviy 

ahamiyatga 

molik 

maqollar, 

hikmatli 

so‘zlar 

va 

tilaklar 

bilan  arab  imlosida  yozilgan. 

Bu  buyumlarda  ko‘p  hollarda 

mazkur san’at asarlarini ishlagan 

ustaning  ismi,  sharifi,  shahar- 

joylam ing  nomlari  va  ishlab 

chiqarilgan 

yili 

k o ‘rsatilgan. 

Albatta,  bu  hoi  xattotlik  va 

husnixat  san’atining  ham rivojlanishini  talab  qilgan.  Usta xattotlar va 

husnixat  egalari  kulolchilik,  misgarlik,  zargarlik  buyumlaridan  tash­

qari  o ‘z  san’atlarini kitoblar yozish,  masjid,  madrasa,  xonaqohlaming 

peshtoqlari,  gumbazlari,  eshiklari  va  devor ustunlariga har xil  oyatlar 

yozish,  saroylarda  xonlar,  amirlar,  sultonlar  va  hokimlar  sha’niga 

madhiyalar  bitish  kabilarda  ham  namoyish  etganlar.  Xattotlar  va 

husnixat  egalarining  mehnatlari  juda  qadrlangan.  Ulaming  yaratgan 

buyumlari  san’at  asarining  noyob  durdonalari  sifatida  hurmat  bilan 

e ’zozlanib,  avloddan avlodga o ‘tib  kelgan.

IX -X II  asrlarda  o ‘lkamizda  musiqa  san’ati  ham  keng  rivoj 

topadi.  Qadim-qadimdan  o ‘yin,  kulgi,  musiqa  va  qo‘shiq  shaydosi 

b o ig a n   ota-bobolarimiz  bayramlar,  to ‘ylar,  xalq  sayillari  va  boshqa 

bazm-marosimlami  musiqasiz,  o ‘yin-kulgisiz  va  ashulasiz  o ‘tkazmas 

edilar.  Tarixchi  Narshaxiy  Buxoro  aholisining  afsonaviy  Siyovush 

qabri  atrofida  to‘planib  o ‘yinga  tushib,  qo‘shiqlar  kuylashganini 

eslatadi.  Xususan,  «Kini  siyovush»  («Siyovush  o ‘chi»)  qo‘shig‘i 

keng tarqalgan.

Mahmud  Qoshg‘ariyning  «Devonu  lug‘otit  turk»  kitobida 

keltirilgan  m aium otlar  bizga  bu  davrda,  xususan,  qo‘shiqchilik 

san’ati  rivojlangan,  deb  xulosa  chiqarishga  asos  beradi.  Musiqa 

asboblaridan  rud,  tanbur,  barbat,  daf,  ko‘s,  tabl,  qo‘biz,  rubob, 

taburoq,  zir,  nay,  chagona,  shaypur,  sumay,  kamay,  arg‘unun, 

qonun  kabi  turlari  keng  tarqalgan,  yangi  sozlar yaratilgan.  Jumladan, 

Rudakiyning  zamondoshlaridan  Abuxifa  Sug‘diy  nayga  o ‘xshash 

shohmd  deb  ataluvchi  musiqa  asbobini  ixtiro  qilgan.  Xalq  kuylari 

asosida yangi-yangi kuylar ijod qilindi.  Bular:  «Rost»,  «Xusravoniy», 

«Boda»,  «Ushshoq»,  «Zerafkanda»,  «Bo‘slik»,  «Sipoxon»,  «Navo»,