Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V


X  bob.  X IV  asrning ikkinchi yarmi -  X V  asrda M ovarounnahr va



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet172/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   168   169   170   171   172   173   174   175   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

X  bob.  X IV  asrning ikkinchi yarmi -  X V  asrda M ovarounnahr va

Xurosonda m adaniy hayot

435


turkum  maqolalarida  «Dilkusho  bog‘i»  to ‘g ‘risida  quyidagi  satrlami 

o ‘qiymiz:  «Temur  hijriy  788-yil  (1397)ning  kuzida  xushmanzara 

Konigil  vohasida  yangi  bog‘  barpo  etishga  buyruq  berdikim,  u 

o ‘zining  go‘zalligi  bilan  mamlakatdagi  barcha  bog‘lardan  ajralib 

tursin...  Samarqandda  yashovchi  0 ‘rta  Osiyoning  eng  mohir 

m e’morlari  tomonlari  bir  yarim  ming  gaz  keladigan  bog‘ning  asosiy 

gishtini  qo‘ydilar.  Kirish  yo‘llarini  ajratdilar.  Saroyning  gumbazlari 

naqshlar bilan bezaldi,  devorlar ustki koshinlar bilan  qoplandi.  Bog‘- 

ning  to‘rt  burchagida  katta  san’at  va  yuksak  did  bilan  ishlangan, 

ajoyib  bo‘yoqlar  berilgan  shiyponlar  qurildi.  Bog‘  chorqirra 

xiyobonlarga  va  turli  shakldagi  bog‘chalarga  bo‘lindi.  Temur 

xiyobonlaming  yo‘llari  chetiga  mevali  daraxtlar,  ba’zilariga  gul 

o ‘tkazishni  xohlardi.  B og‘  uning  (Temuming)  mayliga javob  bergani 

uchun  ham  «Bog‘i  dilkusho»  deb  ataldi.  Bog‘ning  o ‘rtasida  baland 

gumbazli uch oshyonli saroy qurildi.  1404-yilning sentabrida jahongir 

Temuming  qabulida  ispaniyalik  elchi  Klavixo  bu  bog‘da  faw oradan 

suv  otilib  turganligini,  boqqa  kiriladigan  darvoza juda  keng,  yuksak 

oltin  va  boshqa  qimmatbaho  toshlar  bilan  bezatilganligini,  ustiga 

taxtiravon o ‘matilgan oltita fil borligini yozadi»1.

Amir  Temuming  muholiflari  uni  kamsitishga  urinib,  Temur 

bosib olgan mamlakatlardan ustalar, m e’morlar va olimlami ko‘chirib 

olib  kelmaganda  Samarqandda  va  boshqa  shaharlarda  bu  darajada 

hashamatli,  go‘zal  qurilish  va  binolar  bo‘lmas  edi,  deb  isbotlashga 

behuda urinadilar.  Biz ulug‘  bobomiz Amir Temuming  o ‘z yurishlari 

davrida  minglab  ustalar,  m e’morlar,  qurilish  ashyolari  va  boyliklami 

Samarqandga  olib  kelganligini  inkor  etmaymiz.  Jumladan,  Samar­

qand,  Shahrisabz  va  boshqa  shaharlardagi  qurilish  va  m e’morchilik 

ishlarida  Sheroz,  Tabriz,  Isfaxon,  Xorazmdan  kelgan  ko‘plab 

m e’morlar,  musavvirlar  va  hunarmandlar  ishlaganlar.  Lekin  asosiy 

ish  boshqamvchilar,  mahalliy  ustalar  va  m e’morlar  bo‘lganlar, 

birinchi  galda  ulaming  milliy  an’ana  san’at  ijodlari  yetakchi  o ‘rinni 

egallagan.  Darvoqe,  Samarqand,  Buxoro  va  Xorazmda  hali  Temur 

hukmronligigacha  qurilgan  va  mavjud  b o ‘lgan  va  shu  kunlargacha 

ham  saqlanib  kelayotgan  tarixiy  obidalar,  o ‘lkamizda  olib  borilgan 

arxeologik  qazilma  yodgorliklarining  guvohlik  berishicha,  xalqimiz 

qadim-qadimdan  qurilish  va  m e’morchilik  san’atida  xayratomuz  va 

noyob  qobiliyat egalari o ‘lkasi b o ‘lganligini ko‘ramiz.

1 «Туркистон»,  1992 йил 21  ноябрь.




436

VATAN  TA R IX I

Buyuk  Amir  Temuming  moddiy  madaniyat  bobidagi  bunyod- 

korlik  faoliyatini  uning  avlod-ajdodlari,  birinchi  navbatda  U lug‘bek 

(1394-1449)  davom  ettiradi.  Taniqli  olim  Ashraf  Ahmedovning 

«Ulug‘bek»  risolasida  bunday  deyiladi:  «(Jlug‘bekning  eng  xayrli 

ishlaridan  biri  bir  vaqtning  o ‘zida  uchta  shaharda  Buxoro  (1417), 

Samarqand (1417-1420) va G ‘ijduvonda (1433) madrasa, y a’ni  o ‘sha 

davming  oliy  o ‘quv  yurtini  barpo  etganligidir.  Samarqandda  buning 

uchun  u  bozor  maydonini  tanlaydi  va  1417-yili  bu  yerda  madrasa 

qurilishini  boshlab,  uni  1420-yili  tugatadi.  Samarqanddagi  madrasa 

qurilgan  yemi  u  Registon  deb  ataydi».  Otaxon  tarixchimiz  B o‘riboy 

Ahmedovning  m a’lumotlariga  qaraganda  G ‘ijduvondagi  madrasa 

1433-yilda  ishga  tushirilgan.  Bulardan  eng  kattasi  Samarqanddagi 

madrasa 

hisoblangan: 

«Madrasaning 

tog‘ 


shukuhli 

hay’ati 


ustuxonband  mustahkamligidan  falak  binosidin  tinchlikni  olg‘on, 

yuksaklik  jihati  b o im ish   azamatnishon  peshtoqi  og‘irligidan  yer-u 

zaminga  zilzila  solg‘on,  aning  oliy  darajalik  ko‘ngralarini  qudrat 

ustasi  falak  ayvonining  muqamaskorligi  birlan  bir  xilda  yasag‘on, 

lojuvard  koshinlarini  qazo  naqqosh  falakning  charog‘on  yulduzlari 

birlan  bir  tartibda  naqd  qilub,  alarga  dahldor  qilg‘on;  quyosh  kabi 

jilvasi,  zaringor  naqshlari  go‘zal  falak  gumbazi  birla  hamvazi  erdi»1. 

Madrasa  ikki  qavatdan  iborat b o iib ,  ellikta hujrasi bor edi.  U lug‘bek 

madrasasida yuzdan ortiq talaba istiqomat qilgan va ta’lim olgan.

Mirzo  U lug‘bek  dovrug‘ini  jahonga  tanitgan  ulkan  qurilish- 

lardan  yana  bittasi  1420-1429-yillarda  qurib  bitkazilgan  ulkan  va 

hashamatli  bino  —   Ulug‘bek  rasadxonasidir.  Ulug‘bek  bu  rasad- 

xonaning  dunyoda  shu  paytgacha  bor  b o ‘lgan  barcha  rasadxona- 

lardan  ulug‘  va  har  tomonlama  ustun  bo iishini  o ‘z  oldiga  maqsad 

qilib  qo'ygan.  B o‘riboy  Ahmedov  bu  haqda  shunday  hikoya 

qiladi:  «Biz  quraturg‘on  rasadxona  barcha  jihatlari  bilan  ash- 

Shammosiyadagidan  ham,  Kasiyundog‘idin  ham,  M arog‘adagidan 

ham  kam  boim asligi  lozim».  U lug‘bek  bu  o ‘rinda  xalifa  M a’mun 

(813-833)  zamonida,  B ag‘dod  yonida  qurilgan,  Yahyo  ibn  Mansur 

bosh  b o ig a n   mashhur  rasadxonani,  Xolid  ibn  Abdumalik  bosh 

b o ig a n   Damishq  rasadxonasini,  Xalokuxon  davrida  (1256-1265) 

M arog‘ada  yirik  qomusiy  olim  Nosiriddin  Tusiy  (1201-1274) 

rahbarligida qurilgan rasadxonalami nazarda tutadi,  albatta»2.

Ахмедов Б.  Улугбек (ecce).  Тошкент,  1989,  109-бет.

2  O 'sha manba.



X  bob. XIV asm ing ikkinchi yarmi -  XV asrda M ovarounnahr va

X urosonda m adaniy hayot

437

Darhaqiqat,  Ulug‘bek  rasadxonasining  o ‘z  davrida  qiyosi 



y o ‘q  edi.  Rasadxona  silindr  shaklida,  uch  ashyonali  qilib  quriladi. 

Aylanasi  47,  balandligi  esa  31  metr  atrofida  edi.  Rasadxona 

qurilishiga  Ulug‘bekning  shaxsan  o ‘zi,  u  yo‘q  paytlarda  Qozizoda 

Rumiy,  G ‘iyosiddin Jamshid va Ali Qushchilar boshchilik qilishadi.

Binoning  sirti  koshin va  sirli parchinlar bilan  bezatiladi.  Olimlar 

va  xizmatchilar  uchun  rasadxona  atrofida  katta-kichik  hujralar 

quriladi.

Rasadxonaning  boy  kutubxonasi  bo‘lib,  unda  qariyb  15  ming 

kitob  saqlangan.

Rasadxona  etagida  Mirzo  U lug‘bek  bobosi  Amir  Temur 

an’anasiga  ko‘ra  ikkita  bog‘  qurdiradi.  Ulaming  biri  Bog‘i  may- 

don,  ikkinchisi  Chinnixona  nomi  bilan  ataladi.  Bog‘i  maydon 

o‘rtasida  qurilgan  bino  ikki  qavatli  bo‘lib,  devor  va  ustunlariga 

marmardan  sayqal  berilgan.  Chinnixonadagi  imoratlaming  biri 

toshdan,  ikkinchisi  chinnidan  b o ‘lgan.  Chinni  1422-yilda  Xitoydan 

keltiriladi.

Xullas,  Mirzo  Ulug‘bek  ham  Amir  Temur  singari  yaratuvchilik, 

bunyodkorlik  bilan  shug‘ullanadi.  Xalq  va  davlat  ehtiyoji  uchun 

juda  ko‘plab  binolar:  hammomlar,  karvonsaroylar,  sardobalar 

qurdiradi.  Umuman  Temur  va  temuriylar  o ‘zlaridan  keyin  mod- 

diy  madaniyat  bobida  ulkan  merosni  qoldiradilar.  Temuriylar 

xalqimizning  buyuk  m e’morchilik  san’ati  durdonalarini  dunyoning 

juda  ko‘plab  qit’alariga  tarqatadilar.  Shohruh  va  Husayn  Boyqaro 

avlodlari,  Alisher  Navoiy  hazratlari  azmu  qarori  bilan  Xurosonning 

turli  shaharlarida  barpo  etilgan  ulkan  va  go‘zal  tarixiy  obidalar, 

boburiylar  sulolasining  to 

1850-yillarga  qadar  o ‘tgan  davr 

mobaynida A fg‘oniston,  Hindiston va  Pokiston  hududlarida yaratgan 

m e’morchilik  san’ati  namunalari  o ‘zining  go‘zalligi  va  hashami 

bilan  shu  paytga  qadar  ham  har  qanday  ko‘zni  o ‘ziga  maftun  etib 

kelmoqda.  Bu  narsa  Temur  va  temuriylar  naslining,  siz  va  bizning 

qalblarimizda  o ‘z  ota-bobolarimiz  bilan  haqli  suratda  g ‘ururlanish 

va  faxrlanish  his-tuyg‘usini  uyg‘otadi.




Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   168   169   170   171   172   173   174   175   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish