Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet145/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

Иванин М.

 Икки буюк саркарда,  120-бет.



346

VATAN  TARIXI

shiddatli  b o iad i.  Jang  paytida  qattiq  jala  quygan,  hammayoq  loy 

bo‘lib,  otlar  va  jangchilar  balchiq-loylarda  yiqilganlar.  Har  ikkala 

tomondan juda k o ‘plab  odamlar qirilgan.

Temur  qo‘mondonligidagi  o ‘ng  qanot  mardonavor  jang  qilib 

dushmanni  yengib,  muvaffaqiyat  qozonayotgan  bir  paytda  Husayn 

boshchiligidagi  chap  qanot  kutilmaganda  jang  maydonini  tashlab 

chiqadi.  Albatta,  bunda  m o‘g ‘ullar  qo‘mondonligining  ishlatgan 

harbiy  hiylasi  katta  pand  bergan  edi.  Faqat  Temuming  harbiy 

ehtiyotkorligi  va  saboti  ulami  uzil-kesil  m ag‘lubiyatdan  saqlab 

qoladi.  Bu  jangda  Temur  va  Husayn  o ‘zlarining  3000  ta  askarini 

jang  maydonida  qoldirib,  chekinishga  majbur  b o ‘ladilar,  «Jangi  loy» 

voqeasidan  so‘ng  Temur  bilan  Husayn  o ‘rtasidagi  nizo  kuchayib, 

bora-bora  raqiblikka  aylanadi.  Husayn  Sirdaryoning  ikkinchi 

qirg‘og‘iga  o ‘tib,  o ‘zining  poytaxti  Solisaroyga  qaytadi,  Temur  esa 

Kesh tomon ketadi.

Temur  va  Husaynning  ketib  qolishi  oqibatida  m o‘g ‘ullaming 

Samarqandga  bemalol  kirib  borishi  uchun  qulay  sharoit  vujudga 

keladi. 


Samarqandga 

Ilyosxo‘ja  

boshchiligida 

m o‘g ‘ullaming 

bostirib  kelayotganligini  eshitgan  shahar  aholisi  ommaviy  suratda 

dushmanga  qarshi  kurashga  qo‘zg‘aladi.  Bu  kurashga  Samarqandda 

o ‘z  faoliyatini  olib  borayotgan  sarbadorlar  guruhi  boshchilik  qiladi. 

Sarbadorlar  harakati  dastlab,  yuqorida  qayd  etilganidek,  Xurosonda 

vujudga  kelib,  so‘ng  Samarqand,  Kesh  va  boshqa  hududlarga  ham 

yoyilgan edi.

Xurosonda  sarbadorlar  davlati  45  yil  (1337-1381)  hukm  sura- 

di,  uni  tashkil  etishda  sarbador  X o‘ja  Yahyoning  xizmati  katta 

b o ‘lgan.  Sarbadorlaming  ichki  davlat  yuritish  siyosati  haqida  biror- 

bir  m a’lumot  bo‘lmasa-da,  bu  davlatning  o ‘z  tanga  pullarini  zarb 

qilganligi,  o ‘z  qo‘shinlari  bo‘lganligi  aniq.  Ular  davlatda  mustahkam 

tartib  o ‘matganlar.  Aholidan  olinadigan  soliqlar  miqdori  odatdagi 

miqdordan  ancha  kam  bo‘lgan,  juzya  solig‘i  bekor  qilingan.  Bu 

davlatning  yana  bir  ijobiy  tomoni  shundaki,  unda  hokimlik  sulolasi 

bo‘lmagan,  hokim  vafot  etgach,  ular  o ‘zlariga  yoqqan  hukmdomi 

hokimlikka  ko‘targanlar. 

Sarbadorlar  qullami  ozod  qilmagan 

bo‘lsalar-da,  ularga  yumshoq  munosabatda  bo‘lganlar,  qullami 

o ‘z  qo‘shinlariga  qabul  qilganlar  va  hatto  ulami  harbiy  boshliq 

lavozimlariga  ham  koiarganlar.  Albatta,  bu  ishlar  o ‘z  davrida 

sarbadorlar  harakati  ijobiy  tusdagi  harakat  b o ig a n ,  deb  xulosa



IX  bob.  A m ir Tem ur va tem uriylar davri

347


chiqarishga asos bo ‘la oladi.  Bu harakat ham nuqsonlardan xoli emas 

edi.  Sarbadorlar harakati  Movarounnahrda XIV  asrning  60-yillaridan 

kuchaya  boshlagan  va  dehdonlar,  hunarmandlar  va  g ‘oziylar 

deb  atalgan  madrasa  ziyolilari  kabi  aholi  qatlamlari  orasidan  o ‘z 

tarafdorlarini  topgan.  M o‘g ‘ullarga  qarshi  ko‘tarilgan  sarbadorlar 

qo‘zg‘oloniga  Samarqand  madrasasining  talabasi  Mavlonozoda, 

Abu  Bakr Kalaviy N addof (Shomiy bergan m a’lumotga qaraganda,  u 

paxta  tituvchilar  mahallasining  boshlig‘i  b o ‘lgan),  mergan  X o‘rdaki 

Buxoriylar boshchilik qilganlar. M o‘g ‘ullarga qarshi kurashga otlanib, 

Samarqandda  Chorsu  maydonidagi  jome  masjidida  to ‘plangan 

vatanparvar  kuchlar  o ‘n  ming  kishidan  oshib  ketadi.  Samarqand  ahli 

m o‘g ‘ul galalarini jangovar shaylik bilan kutib oladi.  «Jangi  loy»dagi 

g ‘alabadan  mahliyo  b o ‘lgan  Ilyosxo‘ja  Samarqandni  osongina 

q o ig a   kiritishni  m o‘ljallagan  edi.  Ammo  bu borada ular  adashgandi. 

M o‘g ‘ullar  Samarqandga  yaqinlashgach,  Mavlonozodaning  buy- 

rug‘i  bilan  ulaming  ustiga  o ‘q  yog‘diriladi  va  ular  k o ‘plab 

qurbonlar  beradi.  Sharafiddin  Ali  Yazdiyning  «Zafamoma»  asarida 

yozilishicha,  m o‘g ‘ullaming  otlari  orasida  vabo  tarqalib  shuncha  ot 

o ‘lganki,  har to ‘rt  otdan  bittasi  qolgan.  Dushman  ustidan  qozonilgan 

g ‘alaba  sharafiga  Samarqand  shahrida  shod-u  hurramlik va tantanalar 

boshlanib  ketadi.  Sarbadorlar  boshchiligida  qattol  dushman  ustidan 

qozonilgan  bu  tarixiy  g ‘alaba  agar  xalq  ommasiga  adolatli,  haqgo‘y, 

sodiq  va  mard  yo‘lboshchilar  rahbarlik  qilib  uni  boshqarsa,  uning 

juda  katta  qudratga  ega  ekanligini  ko‘rsatadi.  Sarbadorlar  shahardan 

dushmanni  quvganlaridan  so‘ng  ichki  dushmanlar  —   katta  yer  va 

mulk  egalariga  qarshi  kurashni  boshlab  yuboradilar.  Ulaming  mol- 

mulklari  tortib  olinadi,  uy-joylari  vayron  qilinadi.  Ana  shu  tariqa 

Samarqandda  sarbadorlar  hokimiyatni  qo‘lga  oladilar  va  butun  qish 

davomida uni  o ‘zlari mustaqil boshqaradilar.

Sarbadorlar  g ‘alabasidan  xabar  topgan  Amir  Temur  va  amir 

Husayn  bahor  faslida  Samarqandga  yaqin  Konigil  degan  joyda 

to‘xtaydilar.  Ular  sarbadorlar  g‘alabasidan  va  amalga  oshirgan 

ishlaridan  mamnun  ekanliklarini  aytib,  sarbadorlami  uchrashuvga 

taklif  qiladilar.  Haqiqatan  ham  uchrashuyning  birinchi  kuni 

katta  xursandchilnk  va  ziyofatlar  bilan  o ‘tgan.  Biroq  ertasi  kuni 

kutilmaganda  amir  Husaynning  buyrug‘i  bilan  barcha  sarbadorlar 

q o ig a   olinib  qilichdan  o ‘tkaziladi.  Sharafiddin  Ali  Yazdiyning 

yozishicha,  Temur  faqat  Mavlonozodani  «amir  Husaynning  qahr-u




348

VATAN  TARIXI

g ‘azabidan  asrab  qoldi»1.  Temuming  Mavlonozodani  o ‘limdan 

saqlab  qolganligiga sabab  qilib,  yozma manbalarda uning  sarbadorlar 

bilan  yaqindan  aloqada  bo‘lganligi  va  shu  asnoda  Temur  bilan 

Husayn  o ‘rtasida  ixtilof  chiqqanligi  ta ’kidlanadi. 

Sarbadorlar 

harakati  bostirilgach,  Samarqandda  amir  Husayn  hukmronligi 

tiklanadi,  Temur uning  o ‘ng  qo‘li  bo‘lib  qoladi.  Temur  bilan  Husayn 

birgalikda  harakat  qilsalar-da,  ular  o brtasidagi  munosabatlar  borgan 

sayin  keskinlashib  boradi.  Amir  Husayndagi  Temurga  nisbatan 

g ‘arazgo‘ylik,  Temurdagi  o ‘ziga  xos  xislatlami  ko‘ra  olmaslik 

o ‘rtadagi  keskinlikning  kuchayishiga  bosh  sabab  edi.  Temur  amir 

Husaynga  nisbatan  aql-farosatda,  tadbirkorligu  uzoqni  ko ‘ra bilishda 

va davlat arbobiga xos  fazilatlari  bilan  ajralib  turardi.  Markazlashgan 

kuchli  davlatning  zarurligini  ham  Temur  amir  Husaynga  qaraganda 

yaxshiroq  tushunar  edi.  Shu  bois  Movarounnahrdagi  boshqa 

hokimlar,  savdogarlar,  hunarmandlar,  ruhoniylar  va  dehqonlar 

ommasi  uni  ko‘proq  himoya  qilar  edilar.  Amir  Husaynning  esa 

bundan  g ‘ashi  kelib,  jazavasi  tutar  edi.  U  Temurga  pand  berishga 

payt  poylab,  iloji  b o ‘lsa  uni  o ‘ldirishga  harakat  qilardi.  Temur 

esa  buni  bilar  va  doimo  chapdastlik  bilan  buni  fosh  qilib  borardi. 

Sharafiddin  Ali  Yazdiy  bergan  m a’lumotlarga  qaraganda:  «Amir 

Husaynda  omadsizlik va baxtsizlikning  belgilari  tobora quloch  yozib 

borardi,  chunonchi,  m ag‘m r  podsholar  sha’niga  loyiq  bo‘lmagan 

hirs  va  baxillik,  vahshiylik  va  ochko'zlik  uning  vujudini  qamrab 

oldi  hamda  mol-dunyo  yig‘ish  va  zaxira  to ‘plashga  mukkasi  bilan 

sho‘n g ‘ib  ketdi.  Ahvol  shu  darajagacha  yetdiki,  hazrat  Sohibqiron 

amirlari  va  mulozimlari  (moliga  ham)  ta ’ma  ko‘zini  tikdi.  Y a’ni, 

amir  Joko‘,  amir  Sayfiddin,  Oqbo‘g ‘o,  Elchi  bahodir  va  Davlatshoh 

baxshi  nomiga  anchagina  (to‘lov)  m ablag‘  belgilab,  uni  undirib 

olish  uchun  soliq  yig‘uvchi  tayinladi.  Biroq  ular  yaqinda  «Loy 

jangi»  voqeasini  boshdan  kechirganliklari  va  mol-zaxiraning  ko‘p 

qismi  talon-taroj  bo‘lib  ketganligi  uchun,  u  tama  qopini  to id irish  

uchun  m oijallangan  m ablag‘ni  butkul  yig‘ib  berishga  imkoniyatsiz 

edilar. 


Hazrat 

Sohibqironning 

Xusravona 

himmati 


yordam 

qo‘lini  cho‘zmoqni  taqazo  etdi  va  oltin-u  kumushdan  iborat  katta 

(miqdordagi)  m ablag‘ni,  jumladan,  mahdi  a ’lo  0 ‘ljoy  Turkon 

og‘oning  bilakuzuk  va  isirg‘asini  ham,  ulaming  to‘lov  m ablag‘i 

hisobiga berib yubordi.  Amir Husayn  uni  ko‘rib,  o ‘zining  singlisiniki


Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish