Боб. Бизнес субъекти, ундан манфаатдор тарафлар ва ташқи муҳИТ

ИЕРАРХИК МОДУЛ
ОРГАНИК МОДУЛ
Иерархия аниқ белгиланади	Муаамодан келиб чиқиб раҳбарлар доим алмашиб туради.
Мажбурият ва ҳуқуқ тизими аниқ белгиланади	Меър ва қоидалар муҳокама даврида шаклланади
Ҳар бир вазифа амаллари белгиланади	Муаамони жараён давомида ҳал этилади
Руҳий ўзаробоғлиқлик таъминланади	Ўзини кўрсатиш имконияти мавжуд

6. 
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   Меҳнат функциялари қатъий белгиланади
   
   Иш маълум бир лойиҳа бўйича тақсимланади
   
   Корхона ташкилий тузилмасини ишлаб чиқишда қуйидаги талаблар инобатга олиниши зарур:
   ^ аниқлик;
   ^ тежамкорлик;
   ^ натижага йўналтирилганлик;
   ^ вазифани аниқлиги;
   ^ барқарорлик;
   ^ мослашувчанлик;
   ^ янгиланиб туришлик.
   Корхона ташкилий тузилмасини ишлаб чиқишда ушбу талаблар билан бирга уни самарадорлигига таъсир этувчи тамойилларни ҳам инобатга олиниши зарур (8-Чизма).
   

   г		4
   ^а	яиқли	^к
   		А

   
   
   
   

   г	т т
   Г т ^к	Гежам сорлиь	^-
   		А

   
   
   
   
   натижага йўнал- тирил- ганлик
   

   г		1
   ^б	арқарор лик	^-
   	—	л

   
   
   
   

   ав	(азифань ниқлиги

   
   
   
   Чизма. Корхона ташкилий тузилмаси тамойиллари.
   

Шунингдек, белгиланган мақсадга эришиш учун ишнинг таркиби, бўлим ва функционал бирликлар тузилишининг мазмунини ўрганиш, билиш зарур бўлади. Чунки ишни ташкил этиш ташкилотда меҳнат муҳитини ижобий шаклланишига хизмат қилади. Корхона ташкилиш тузилмаси оптималлиги шу сабабли аҳамиятлидир. Фаолият йўналишига кўра бизнесмен ўз мақсадига эриши учун ташкилоти ташкилий тузилиши ва улар функциялари бўйича энг оптимал тузилмани ишлаб чиқиши мақсадга мувофиқ бўлади.
Бюрократиянинг самарали меъёри модули асосчиси социолок Макс Вебер томонидан ташкилий тузилма иерархик концепцияси ишлаб чиқишда

инобатга олиниши зарур бўлган муҳим қоидалар тавсия этилган (9-Чизма).

6. 
   Чизма. Макс Вебернинг ташкилий тузилма иерархик концепцияси бўйича қоидалари
   

Демак таркибий тузилма ташкилот бўғим ва ходимлар ўртасида вазифаларни бажариш учун бошқарувни оптимал тартибга солиттт элементлари мажмуасидир.
Элемент - ташкилот вазифа, функция ва ишларини бажариш юклатилган хизмат, бўлинма, гуруҳ ва ходимлардир. Таркибий тузилма фаолиятни ўзининг горизонталь ва вертикаль алоқалар тизими асосида фаолият олиб бориши таъминлайди.
Горизонталь алоқа - тизими ташкилий тузилманинг бир даражали келишувга асосланадиган хусусиятга эга элементидир.
Вертикаль алоқа - тизими ташкилий тузилманинг бир неча даражали буйсунув хусусиятга эга элементидир.
Корхона фаолияти самрадорлиги ташкилий тузилманинг тўғри ишлаб чиқилишига боғлиқлиги сабабли амалиётдан ҳозирда унинг кўплаб турларидан фойдаланилади (10-Чизма).

6. 
   чизмадан кўринадики бизнес корхоналари ташкилий тузилмалари турли хилда бўлиши мумкин. Ҳар бир корхона ўзининг мақсади, фаолият кўлами ва ҳудуднинг имконияти ҳамда салоҳиётидан келиб чиқиб ўзи учун мақбул тузилмани шакллантиради.
   

10-Чизма. Корхона ташкилий тузилмаси турлари.

Бизнес таркибий тузилмалари ўртасидаги алоқалар корхонанинг мақсади ва фаолият хусусиятдан келиб чиқиб шаклланади. Таркибий тузилмалари ўртасидаги алоқа тузилманинг хусусиятдан келиб чиқиб шаклланади.
Чизиқли (оддий) бошқарув ташкилий тузилмада бошқарув қарорлари ва ахборотлар бир йўналишда ўзаробоғлиқ раҳбарлар ҳамда иш учун масъул бўлган ходим ва мижозлар ўртасидаги ҳаракатда ўз аксини топади. Ушбу ташкилий тузилма мазмуни бошқарувчи объектга раҳбар орқали таъсир ўтказади. Раҳбар ахборотларни тўғридан-тўғри ўзига бўйсунувчи шахслардан олиб, бошқарадиган объектлари бўйича қарорлар қабул қилади ҳамда натижаси бўйича ўзи жавобгар ҳисобланади. Ушбу бошқарув тизимининг ахборот алмашув ва бошқарув қарорлари қабул қилиш механизмини қуйидаги тарзда чизмат кўринитттида. ифодалаш мумкин (11- чизма).

2 - мижоз

6. 
   Чизма. Чизиқли бошқарув ташкилий тузилма мазмуни.
   

Чизикди (оддий) бошқарув тузилмасида вазифалар аниқ тақсимланади, назорат қилишнинг қулай, бошқарув қарорлари учун масъул шахснинг аниқ бўлади. Лекин қатъий интизом мавжудлиги натижасида бошқарувчида вазиятдан келиб чиқиб, қабул қилинган қарорни ўзгартириш қилиш имкони бўлмайди. Ушбу таркибий тузилма корхона ривожланишининг дастлабки ривожланиш босқичларидаги кичик бизес учун хос тузилмадир. Таркибий тузилманинг афзалликлари ва камчиликларини қуйидаги жадвалда кўриш мумкин (3-Жадвал).
Чизиқли бошқарув ташкилий тузилма афзаллик ва камчиликлари
ЖАДВАЛИ

3-Жадвал

АФЗАЛЛИКЛАР	КАМЧИЛИКЛАР
1. Тезкор қарор қабул қилиш;	1. Раҳбардан ўта қобилиятли бўлиш талаб этилади.
2. Бозор талабига тез мослашади;	2. Ходим учун карьерани йўқдиги.
3. Мақсадга тез эришади;	3. Мулкдорга тўлиқ қарамлик.
4. Назорат қилиш осон;	4. Шахснинг бозорга мослашишга эҳтиёжи йўқ.
5. Ходимлар билан осон мулоқат.

Функциональ бошқарув тузилмасида эса, бошқарув қарорлари ва ахборотлар таркибий тузилманинг у ёки бу функциялари асосида ташкил этилади (12-чизма).

6. 
   Чизма. Функциональ бошқарув тузилма мазмуни.
   

Бундан,
Р-раҳбар;
Ф _±/ ф ₂, ф ₃- функциональ тузилмалар раҳбарлари;
И- ижрочилар.
Ушбу бошқарув тизимида махсус ихтисослаштирилган бўлинмалар ташкил этилиб, вазифалар бошқарилади. Махсус назорат тизими томонидан
бўлинмалар фаолиятини назоратсиз қолдириш корхонага зарар етказишга сабаб бўлади. Таркибий тузилманинг афзалликлари ва камчиликларини қуйидаги жадвалда кўриш мумкин (4-жаджвал).
Функциональ бошқарув ташкилий тузилма афзаллик ва
камчиликлари ЖАДВАЛИ

4-Жадвал

АФЗАЛЛИКЛАР	КАМЧИЛИКЛАР
1. Имкониятнинг кенгаяди.	1. Раҳбарда тезкорлик билан қарор қабул қилиш имконияти пасаяди.
2. Раҳбар иш ҳажмининг камаяди.	2. Ахборот алмашиш жараёни узаяди.
3. Бўлим раҳбарларининг масъулияти ошади.	3. Функциялар бўлимлари фаолияти кооперацияси қийинлашади.
4. Ижрочилар фаолияти устидан назоратнинг кучаяди.

Чизиқли - функциональ бошқарув тузилмасида вазифалар тақсимоти шахмат усулида фунциональ бўлинмалар бўйича тақсимланади. Ҳар бир тузилманинг юқоридан-қуйигача иерархик тизими яратилади ва улар учун бажариши зарур бўлган кўрсаткичлар тизими белгилаб қўйилади.
Ушбу тузилмада ижобий натижага эришган ходимлар мотивацияга алоҳида эътибор берилади. Ички ва ташқи бозорда фаолият юритувчи корхоналар учун ушбу бошқарув тузилмаси яхши самара берувчи ҳисобланади. Ушбу ташкилий тузилманинг қулайликлари ва ўзига хос камчиликлари ҳам мавжуд (5-жадвал).
Чизиқли - функциональ бошқарув ташкилий тузилма афзаллик ва
камчиликлари
ЖАДВАЛИ

5-Жадвал

АФЗАЛЛИКЛАР	КАМЧИЛИКЛАР
1. Имкониятнинг кенгаяди.	1. Раҳбарда тезкорлик билан қарор қабул қилиш имконияти пасаяди;
2. Раҳбар иш ҳажми кўпаяди.	2. Ахборот алмашиш жараёни секинлашади;
3. Бўлим раҳбарларининг масъулияти ошади.	3. Функциялар бўлимлари фаолияти коопреацияси қийинлашади;
4. Ишлаб чиқариш устидан назорат кучаяди.	4. Қарор қабул қилиш қийинлашади
5. Ижрочи назорат кучаяди.

Штабли ташкилий тузилманинг ўзига хос хусусияти раҳбар ва филиаллар раҳбари ҳузурида фаолиятни амалга ошириш бўйича махсус штаблар ташкил этилади. Штаб ходимларининг асосий вазифаси менеджерга ўз функцияларини бажаришга ёрдам бериш ҳисобланади. Улар таркиби, ҳисобчи, таҳлилчи, маркетолог, кадрлар билан ишлаш ходимларидан иборат бўлиши мумкин. Юқорида қайд этилганидек ушбу ташкилий тузилманинг ҳам камчиликлари ва афзалликлари мавжуд (6-жадвал).
Штабли бошқарув ташкилий тузилма афзаллик ва камчиликлари
ЖАДВАЛИ

6-Жадвал