МАЖБУРИЯТ ЛАР, ХУСУСИЙ КАПИТАЛ
халқаро стандартлар бўйича тайёрлаш тизимини тайёрлайди ҳамда хорижий инвесторга тушунларли ва қулай ахборот етказиш механизми шаклланади. Хорижий инвестор молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари асосида ахборот олиш ва ундан фойдаланишни яхши билиши сабабли МҲХСларини хорижий этишга инветиция омили сифатида эътибор қаратилмоқда.
Расм. Бухгалтерия ҳисоби объектлари таркиби.
§. Бухгалтерия ҳисоби ва аудитни тартибга солувчи қонун ва
меъёрлар.
Бозор иқтисодиёти хусусий мулкчилик асосида ривожланадиган ва бозорда эркин рақобат ҳукумронлиги таъминланган иқтисодиёт ҳисобланади. Мулкнинг хусусий эканлиги давлатнинг бозор субъектлари фаолиятига аралашуви ва уларни назорат қилишини ҳам чеклайди. Чунки мулкдор ўз мулки самарадорлиги ва сақланишини мустақил равишда амалга оширади.
Шу сабабли бозорда мустақил назорат таркибий тузилмалари ва уни амалга оширувчи касб пайдо бўлган. Мустақил назоратнинг шакли ҳозирда аудиторлик назорати ҳисобланади. Аудиторлик назорати текширувлари орқали амалга оширилади. Аудиторлик фаолияти деганда аудиторлик ташкилотларининг аудиторлик хизматлари кўрсатиш бўйича тадбиркорлик фаолияти тушунилади.
«Аудитнинг мақсади - бу мустақил малакали мутахассислар томонидан корхонанинг молиявий ҳисоботини ёки у билан боғлиқ молиявий ахборотни ушбу ҳисобот ёки ахборотнинг қонун ва бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқлик даражаси тўғрисида хулоса чиқариш мақсадида тадқиқ этишдир».
Аудит текшируви молиявий ҳисобот ва бошқа молиявий ахборот тўғрилиги ҳамда қонун ҳужжатлари талабларига мослигини аниқлаш мақсадида бизнес субъектининг молиявий ҳисоботи ва у билан боғлиқ молиявий ахборотини малакали шахс томонидан текширишдир.
Аудиторлик текшируви турлари:
Мажбурий аудиторлик текшируви;
Ташаббус тарзидаги аудиторлик текшируви.
Аудиторлик текширувлари аудиторар томонидан ўтқазилади. Аудитор - малака учун қонун ҳужжатларида белгиланган талабларга жавоб берадиган ва ўрнатилган тартибда малака имтиҳони топшириб аудитор малака сертификатига эга бўлган жисмоний шахсдир.
Аудиторлик ташкилотлари ва аудиторлар мустақиллик, холислик, эркинлик, профессионал малакалилик ва маҳфийлик тамойиллар асосида ўз фаолиятини амалга оширилади. Аудитор аудиторлик текширувини сифатсиз ўтказганлиги, тижорат сирини ошкор этганлиги ҳамда бошқа хатти- ҳаракатлари оқибатида аудиторлик ташкилотига зарар етказганлиги учун қонун ҳужжатларига мувофиқ аудиторлик ташкилоти олдида жавобгар бўлади.
Аудиторлик ташкилотлари аудит текшируви ўтказиш билан бирга аудиторлик ташкилотлари профессионал хизматлари кўрсатиш билан ҳам шуғулланади. Аудиторлик ташкилотлари профессионал хизматлари турлари қуйидагилардан иборат:
бухгалтерия ҳисобини йўлга қўйиш, қайта тиклаш ва юритиш;
молиявий ҳисоботни тузиш;
миллий молиявий ҳисоботни бухгалтерия ҳисоби халқаро стандартларига ўтказиш;
бухгалтерия ҳисоби, солиқ солиш, режалаштириш, менежмент ва молия-хўжалик фаолиятининг бошқа масалалари юзасидан консалтинг хизмати;
солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича ҳисоб-китоблар ва декларацияларни тузиш;
хўжалик юритувчи субъект тафтиш комиссиясининг (тафтишчисининг) вазифаларини амалга ошириш.
Шунингдек аудиторлик ташкилотлари аудиторлик фаолиятининг миллий стандартларида назарда тутилган бошқа профессионал хизматларни ҳам шартнома асосида кўрсатишлари мумкин.
Бизнес субъектлари томонидан бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш, юритиш ва аудиторлик фаолиятини амалга ошииришнинг умумий тартиблари қонун ҳужжатлар ва халқаро стандартлар билан тартибга солинади. Ўзбекистон Республикасида бухгалтерия ҳисоби ва аудит фаолиятини тартибга солувчи қонун ҳужжатлари тизими қуйидагилардан иборат:
қонунлар;
халқаро шартномалар;
қонуности ҳужжатлар;
миллий ва халқаро стандаритлар.
Ўзбекистон Республикасида бухгалтерия ҳисоби ва аудит фаолиятини тартибга солувчи қонунлар:
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (XIIБОБ);
Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодекси;
Ўзбекистон Республикасининг “Бухгалтерия тўзрисида”ги Қонуниянги таҳрири (ЎРҚ№ 404, 13.05.2016 й.);
Ўзбекистон Республикасининг “Аудиторлик фаолияти тўзрисида”ги Қонуни янги таҳрири (ЎРҚ№ 78-П, 26.05.2000 й.).
Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари.
Ўзбекистон Республикасида бухгалтерия ҳисоби ва аудит фаолиятини
тартибга солувчи қонуности ҳужжатлари тизими:
Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармон ва қарорлари;
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси қарорлари;
Вазирлик ва идорларнинг адлия вазирлигидан руйхатдан ўтган меъёрий ҳужжатлари.
§. Бизнес тарафдан таъминланган ички ва ташқи молиявий маълумотларнинг манбаси ва мақсади.
Бизнес субъектлари ўз фаолиятини ташкил этиш ва уни самарали юритиш мақсадида турли маълумолардан фойдаланишига тўғри келади. Жамият аъзоси сифатида барчамиз ҳам турли маълумотларга эҳтиёж сезамиз. Ушбу маълумотларга бўлган ўз эҳтиёжларимизни турли манбалардан мавжуд маълумот етказиш шакллари орқали олиб, эҳтиёжимизни қондирамиз. Шу ўринда доим дуч келаётган маълумот ва ахборот атамалари мазмунига тўхталсак.
