Боб. Бизнес субъекти, ундан манфаатдор тарафлар ва ташқи муҳИТ

Меъёрий моделда давлат ва бизнес ҳамкорлиги бозор иқтисодиёти шароитида ижтимоий-иқтсодий ва ҳуқуқий муносабатларни ташкил этишда давлат учун мақбул мамлакатларнинг илғор тажрибаси андоза сифатида қўлланилади.
Давлат ва бизнес ҳамкорлигининг институциональ моделида ҳамкорлик муносабатлари, ижтимоий-иқтисодий ва ҳуқуқий тизимда мавжуд вазиятлар ва имкониятлар ўзгаришига мос равишда доимий равишда ислоҳ қилиб борилади. Ушбу ҳамкорлик моделида давлатнинг бизнес фаолиятига аралашуви умуман сезилмайди. Ижтимоий-иқтисодий вазиятнинг ўзи ҳамкорликни тартибга солиб боради. Ривожланган давлатлардаги давлат ва бизнес ҳамкорлиги соҳасидаги фаолиятлари ушбу модел асосида шаклланган.
Давлат ва бизнес ҳамкорлигини ривожлантиришнинг янги босқичини шакллантириш дастлаб Америка Қўшма Штатлари (АҚШ) иқтисодий сиёсатида ўз аксини топаган. АҚШ ҳукумати томонидан бизнес билан шериклик қилиш учун таълим дастурларини давлат ва хусусий молиялаштириш тизими ишлаб чиқилади.
ХХ асрнинг 50-йилларидан бошлаб ушбу тизим давлат объектларини молиялаштиришда ҳам қўлланила бошланган. 60-йилларга келиб ушбу йўналишдаги ишлар Германия, Исроил, Канада ва дунёнинг бошқа мамлакатларида шаҳарларни модернизация ва реконструкция қилиш йўналишларида кенг қўлланила бошланган.
Лекин давлатлар ривожланиш босқичлари тарихи таҳиллари гувоҳлик беришича, давлат ва бизнес ўртасидаги ҳамкорликнинг биринчи лойиҳаси Францияда қирол Г енри II ҳукмронлиги давридан бошланган. Қирол Г енри II ташаббуси билан давлат ва бизнес вакиллари ҳамкорлигида Парижда канал қурилган. Париждаги дунёга машҳур Эйфел минораси ҳам давлат ва бизнес шерникчилигида амалга ошириш стратегик лойиҳа натижаси ҳисобланади.
Давлат ва бизнеснинг ҳамкорлик назарияси асосий ривожланиши ХХ асрнинг ўрталарида бошланган бўлсада, унинг самарали ва фаол ривожланиши ўтган асрнинг 80-йилларига тўғри келади. Янги босқичда иқтисодий нуқтаи назардан, давлат ва бизнес ўртасидаги ҳамкорлик иқтисодиётнинг стратегик муҳим тармоқларида, шу жумладан, хусусийлаштирилмайдиган ижтимоий соҳада давлат ва бизнес ўртасидаги ваколатларни қайта тақсимлашда содир бўлмоқда. Чунки давлат бу соҳаларни етарли даражада қўллаб-қувватлаш ва стратегик ривожланиш учун зарур бўлган маблағга эга эмас. Бундай соҳа объектларига ижтимоий, транспорт, уй-жой коммунал хўжалиги, турар жойларни ободонлаштириш, маданий мерос кабилар киради.
Ушбу ҳамкорлик тизимининг ривожланиши натижасида ҳозирда дунёнинг кўплаб мамлакатларида давлат-хусусий шериклиги тизими шаклланди ва изчиллик билан такомиллашиб бормоқда. Давлат хусусий шериклик муносабатлари ҳозирда асосан ижтимоий, инфратузилмалар ва стратегик соҳаларда қўлланилишини кузатиш мумкин. Чунки юқорида қайд этилганидек ушбу соҳа объектларининг кўпчилиги хусусийлаштирилмайди ёки бизнес учун дастлабки даврларда кўп даромадли йўналиш ҳисобланмайди. Шу сабабли давлат ҳамкорлиги ушбу йўналишларда аҳамиятли ҳисобланади.
Дунё мамлакатлари бугун ўткир ижтимоий муаммолар мавжуд шароитда яшамоқда. Шу боис ҳам бугунги кунда барқарор иқтисодий ривожланиш ва самарали бошқаришнинг янги механизмларини амалиётга жорий этиш муҳим аҳамият касб этмоқда. Юқорида қайд этилганидек давлат хусусий шериклик муносабатлари шундай бошқарув механизмларидан бири ҳисобланади.
Ҳозирда компаниянинг барқарор ривожланишини таъминлашда ўз ижобий самарасини бераётган бизнеснинг ижтимоий жавобгарлиги тушунчаси дунё бўйлаб кенг тарқалмоқда.