Bmi mavzulari banki va uni bajarish bo`yicha uslubiy tavsiyalar

8-MAVZU: KIYINGI YILLAR SHE’RIYATIDA POETIK TASVIR XUSUSIYATI
. 
Reja: 
1.
She’riyatdagi poetik tasvir xususiyati. 
2.
M.Yusuf she’riyati. 
3.
She’riyatdagi o’zgarishlar. 
4.
B.Ro’zimuhammad she’rlari tahlili. 
Adabiyotlar: 
1.
Q.Yo’ldoshov. Yoniq so’z.—T .: 2006. 77-81, 236- 257- betlar. 
2.
Mustaqillik davri adabiyoti.—T.: 2006. 212-258-betlar. 
3.
H.Karimov. Istiqlol davri adabiyoti.— T.:2010. 5-75-betlar. 
4.
A.Rasulov. Badiiylik bezavol yangilik.— T.: 2007. 239-269-betlar. 
5.
U.Normatov. Ijod sehri.— T.: 2007. 127-144-betlar. 
6.
I.Yoqubov. Badiiy — estetik so’z sehri.— T.: 2011. 366-456-betlar 
M.Yusuf she’rlarida fikrni mukammal ifodalash maksadida she’riyatning texnik 
vositalarini «buzib» xam tashlayveradi. Bugimlar ortirilib yoki kamaytiriladi, kofiyaga extibor 
bermaydi. 
M.Yusuf deganda kuz ungimizda «she’riyatning kadim sukmoklarida shirin azob bilan» 
jonini yokib, bir kulida gul-u boshkasida chakmok kutarib borayotgan, bagri pora-pora nayga 
aylangan, shunga karamay bu yuldan kaytib ketolmaydigan, tugrisi, kaytib ketishni istamaydigan 
shoir gavdalanadi. Chunki bu yulda uning tovonini chakir toshlar tishlab olgan bulsa-da, 
kullaridan kiyikchalar ushlab olgan! Gap mana shu kiyikchalarda… 
She’riyat bu qadim buyuk So’qmoq ekan, 
Kiyikso’qmoq ekan, kiyik so’qmoq ekan. 
Shirin azob ekan jonni Yoqmoq ekan, 
Bir qo’lda gul, bir qo’lingda Chaqmoq ekan. 
Yuragim-ey boshlab kelding Meni kayga? 
Bagrim uxshar pora-pora Bulgan nayga. 
Kunglim sezar bu suqmokdan Utolmayman, 
Kaytib ketay desam kaytib Ketolmayman. 
Chagr toshlar tovonimdan Tishlab olgan, 
Kullarimdan kiyikchalar Ushlab olgan! 
Keyingi yillarda M.Yusuf ijodida kuchli optimizm sugorilgan xazin bir dardmandlik 
oxangi paydo buldi. Bu xususiyat shu kunlarda tirilayotgan va kadri ortayotgan imon-extikotga, 
bulgan ishonchning mexrga bulgan tashnalikning samarasi deb bilaman. Maxlumki, istiklolga 
erishganimizdan keyin Vatan tushunchasi kengaydi, uni endi fakat sexrli suzlar, buyoklar bilan 
uluglash kamlik kilib koldi. Xozirgi ukuvchiga Vatanning moxiyatini ochib berish uning kadriga 
yetish uchun uluglarimizni uluglash shartligini bildirish zarur bulib koldi. Shu maxnoda «bizdan 
ozod Vatan koladi» sarlavxali turkum she’rlari xarakterlidir. Mazkur turkumda xalkimizning shu 
kunlardagi maxnaviy extikodi – ona tabiat inom etgan mojjiy va maxnaviy boyliklarni bugunni 
uzidayok yeb bitirmasdan ertani xam uylashimiz, avlodlarimizga xamtukis-tugal, bunda-da 
guzal, bundan-da mukammal, obod va eng muximi, o z o d vatan koldirish istagi ifodalanadi. 
Mana shu nom ostida berilgan she’rni uking. Unda shoir mustakillik tufayli ozod, obod, dongil 
yulga chikib olgan Vatanimizning buyuk kelajagiga ulkan va katxiy ishonch bilan bokadi: 
Odam bilan ulgayar makon, 
Dunyolarga doston buladi, 
Erkli elning gudagi sulton, 
Sultoni mard inson buladi. 
Davri – dun xammadan koladi, -
Bizdan ozod Vatan koladi. 

---

Shoirning «Iymon kushigi», «Kurmadim», «Rozidil», «Dustimga xat», 
«Kungling oldimi?» kabi she’rlarida shu kunlarda goyat kerakli, ammo tankis bulgan mexr-
okibat, insof-diyonat, odamiylik tugrisida dardlashadi. Xar bir inson uziga yarashadigan, kulidan 
keladigan ishni kilishi lozim. Shu maxnoda M.Yusuf uzining muxjaz lirik lavxalariga xam olam 
jaxon turmush falsafasini yuklaydi. Bu falsafaning zalvori oldida vazn xam, turoklar xam 
parchalanib ketganday buladi. Xatto she’rda kofiya yukligi xam sezilmay koladi. Extibor bering-
da: 
Tuya kelib
Kizgaldokka suykaldi. 
Buynin chuzib endi yetdim deganda 
Gul tukilib ketdi… 
Takdir ekan-da! 
Birovning uyi buzilgani koldi. 
Ushbu she’rdan istagancha maxno ukib olish mumkin. 
«Teng tengi bilan» deydi xalkimiz. Beuxshov tuya kayokda-yu, nafis kizgaldok kayokda! 
Yoki «it uzi xam yeya olmagan lukmani birovga xam yegizmaydi» va xakozo. 
Shoir M.Yusuf 1998 yili «Uzbekiston xalk shoiri» unvoniga ega buldi. 2001 yil 30.08da tusatdan 
vafot etdi. 
Istiklol davri adabiyotining yana bir kuyunchak va dilbar shoirlaridan biri ShAVKAT R A 
X M O N D I R. U xakikiy shoir edi. Xakikiy shoir esa she’riyatdan boshka xech kimga va xech 
nimaga xizmat kilmaydi, buysunmaydi xam. 70-80 yillar uzbek adabiyotida uzining ujar, 
isyonkor va ayni paytda bosik oxangdagi she’riyati bilan ajralib turgan Sh.Raxmon 1950 yilda 
Ush shaxrida tugilgan. Uning birinchi tuplami «Rangin laxzalar» 1978 yili bosildi. Keyin birin-
ketin «Yurak kirralari», «Ochik kunlar», «Gullayotgan tosh», «Uygok toglar», «Xulvo» kabi 
tuplamlari bosilib chikdi. «Rangin laxzalar»dayok yurakning isyonga, shijoatga tula kirralarini 
kashf kila olgan shoir «Ochik kunlar» umidida yashaydi. Umid kuchli bulsa, toshni gullatish 
kudratiga ega buladi. Davr taxsiridan lokaydlashib borayotgan kimsalarni «Uygok toglar» 
gumburlagan sadosi uzining keng va yam-yashil bagriga chakiradi. 
Sh.Raxmon – jasur, isyonkor, sheryurak shoirlikni tan oladi. Zero, uning taxkidlashicha, 
«shoirlik jasorat suzining tarjimasi»dir. Uning «Ulimgacha sodik dust kabi boruvchi», «Elning 
baxtiga umrini tikkan» shoirlarni tan olishi bejiz emas. Shoir zoti odamlarga korongilik nima-
yu, yoruglik nimaligini, yaxni xayot xakidagi asl xakikatni tushuntirmokni, kuzlari 
ochikligicha uxlayotganlarni uygotmokni, «olamni gaflatdan ogoxlantirmok»ni uz oldiga 
vazifa kilib kuymogi shart. Extiros bilan ularni kelajak sari xarakat kilishga, intilishga, 
kurashga chorlashda charchamasligi lozim. Sh.Raxmonning uzi xuddi ana shunday shoir edi. 
Tanasi ogir xasta bulsa-da, yuragi shiddat bilan tepardi, jismi urnidan turolmasa-da, shuuri 
xalki bilan birga edi, uni ozodlikka, uzini anglashga chakiradi. Uning beparvo lokaydligini 
kurib, dod solardi. Bu jixatdan shoirning «Avtobusdagi uylar» sarlavxali shepri xarakterlidir. 
Avtobus ramziy detal bulib, aslida yurt nazarda tutilgan. Unda xar xil yoshdagi, turli toifadagi, 
rang-barang karashlardagi kadamlar bir manzilga safarga chikkanlar. Ularni na Vatan takdiri, 
na dunyoda yuz berayotgan vokealar m utlako kiziktirmaydi. Kupchiligi mudrab, bapzilari 
«kupchiligi ochikligicha uxlab»ketmokdalar. Shoir ana shu lkayd, beparvo odamlarni kurib: 
Shular uylarmikan tuprogimizni,
Shular kutarami elning yukini
deya chukur iztirob chekadi. Shoirdagi xissiyot lokaydlikni, beparvolikni tan olmaslikda, 
meshchanlik ruxini extiros bilan koralashda, odamlani ijtimoiy faollikka undashida kuriadi. 
Sh.Raxmonninglirik kaxramoni uz yelkasida «kakshagan asr yuki – kishanlar, faryodlar, 
sungsiz urushlar» ni kutarib uning zalvoridan ogir chaykalib, sabot bilan olga boradi. Ogrikdan 
yuzlari burushsa xam u olga odimlashdan tuxtamaydi, chuyeki uning xar kadami mukaddas, 
xar bir kadami ulimga karshidir. Shoirning kuyidagi sheprida yashamokning mapnosi xayotga 
faol munosabatda bulmok ekanligi yaxshi aytilgan.boshka sheprlar kabi bunda xam asosiy 

---

goya yalongoch tarzda bayon kilinmaydi, balki kalb kapridagi sizib chikkan tuygu – iztirob 
sifatida ifodalanadi: 
Yashamogim zarur xar dakikani , 
Gazab bilan, sevgi bilan tuldirib,
Dunyodagi barcha kora narsani
Yorug laxzalarda uldirib. 
Tokim
Bosh kutarib karay kuyoshga
Tokim kuzlarimda yonsin xakikat, 
Tokim tosh misoli tegmasin boshga
Men yashay olmagan xar bir dakika… 
Sh. Raxmon sheprlarida kun va tun, nur va zulmat. Ziyo va korongulik timsollari kup 
uchrvaydi. Bular mavxum,xayoliy obrazlar emas, balki real xayotiy mazmunga ega bulgan 
timsollardir. Kun, nur, ziyo shoir uchun guzallik, okillik belgisi, inson faoliyatining moxiyatini 
nur taratib yashash tashkil kilishi kerak. Tun, zulmat, korongulik esa jamiki insoniy illatlar 
ramzidir. Ularga karshi murosasiz kurash xam inson xayotining mazmunini tashkil kilmogi 
kerak. 
Jismiimz uragan.Tikanli simlar, 
Tikanli fikrlar ichra ruximiz,
Nigoximiz kalta,Nursiz zindonlar- 
Yuraklarda chirir gam- andauximiz. 
Zamin parcha – parcha— 
Kuksinga garchillab kadalar tiglar… 
Shoir mutelik bilan, istibdod bilan murosa kilolmaydi, egilagan boshlar uning nafratini 
kuzgaydi:
Yurtimni kezaman, endi xech narsa – 
Egilgan narsalar tegar gashimga. 
Endi ishlash kerak bu kengliklarda, 
Tokim suylamasin yolgonni xech kim, 
Egilgan boshlarni kilichlar kessin. 
Shoirni iztirobga solgan xam erk, bulbul kilib sayratgan xam erk, toshlarda gul undirishga 
kodir kuch xam erk, tilining uchida asrab-avaylagani xam erk, Sh.Raxmon odamzodning 
xurlikka bulgan extiyojining nakadar buyukligini butun vujudi bilan xis kilgan, buning uchun 
kurashgan shoir edi. U bir she’rida «Uruglar aynigan tab-takir chulda uzbekgim davlatim 
kursak maylimi?» deya orzu kilgandi. Shoirning orzusi amalga oshdi, uzbekning mustakil 
davlati kurildi, ammo bu orzu gulining ochilganini shoirning uzi kurolmay ketdi. U jisman 
vafot etgan bulsa-da, ruxan tirik, biz bilan birga mustakilligimizni mustaxkamlash uchun 
kurashda jonbozlik kursatmokda. Uzi aytganidek, «yetti kavat yerning kaxrida yotsa-da, 
larzaga solib xavoni, elining yuragin topib kelyapdi jismini kuydirib uchgan ovozi!». 
TAYANCH IBORALAR: 
1.
She’riyatning yangilanishi. 
2.
Xalqni uygotgan shoirlar. 
3.
She’riyatda islomiy qadriyatlar. 
4.
U.Azimov – uygoq shoir. 
5.
M.Yusuf she’riyati. 
6.
Sh.Raxmon – erk kuychisi. 
NAZORAT SAVOLLARI: 
1.
Lirik tur haqida nimalarni bilasiz? 
2.
Lirik tur janrlarini sanang. 
3.
Hozirgi o’zbek she’riyatining uziga xosligi nimada ko’rinadi? 
4.
Hozirgi o’zbek she’riyatining moxiyatini belgilovchi mavzularni ayting. 
5.
Qaysi shoirlar xalqni, she’riyatni uygonishga chorladi? 

---

6.
She’riyatga islomiy mavzuning kirib kelishini qanday izohlaysiz? 
7.
Shoir A.Mahkam ijodining uziga xosligi nimada? 
8.
Hozirgi she’riyatda Vatan taqdiri qanday aks etmoqda? 
9.
She’riyatning shakli va mazmunidagi uzgarishlar xakida nima deya olasiz? 
10.
R.Parfi - ruxiyat shoiri ekanligini isbotlang. 
11.
U.Azimovni nega uygok shoir deb ataymiz? 
12.
Publisistika she’riyat uchun kerakmi? 
13.
She’riyatga folpklor anxanalarining kirib kelishi xakida nima deya olasiz? 
14.
Shoir Muxammad Yusuf kachon, kayerda tugilgan? 
15.
Muxammad Yusufning ilk tuplamlari xakida gapiring. 
16.
M,Yusuf she’riyatining uziga xos xususiyatlari nimada? 
17.
M.Yusuf ijodida Vatan va xalk takdiri kanday ifodalanadi? 
18.
Sh.Raxmon tarjimai xoli xakida gapiring. 
19.
Sh.Raxmon she’riyati kanday muammoni kutaradi? 
20.
Sh.Raxmon she’riyatining kanday asosiy obrazlari bor?