Bmi mavzulari banki va uni bajarish bo`yicha uslubiy tavsiyalar

Adabiyotlar: 
1. I. A. Karimov. Istiqlol va ma'naviyat. T., 1994. 
2. Kamalak. Ilmiy-adabiy to'plam . T.,1991. 
3. Y. Solijonov. Erkinlikning ilk qaldirg'ochi. "O'zAS",5. 08. 1994. 
TAYANCH IBORALAR: 
Nasriy asarlar taraqqiyotidagi uslubiy o’zgarisghlar, majoziy tasvir, ruhiy kechinma 
talqini, makon va zamonning ifodasi, qissachilik taraqqiyoti, modern talqin, roviy obrazi, 
polifonik nutq, ramziy tsvir, realistik talqin.
NAZORAT SAVOLLARI: 
1.
Bugungi qissachilikdagi uslubiy izlanishlarni izohlang? 
2.
Ramziy-majoziy tasvirning etakchilik qilish sabablarini aninqlang? 
3.
Modern yo’nalishda yozilgan qissalarni tahlil qiling? 
4.
Qissalar mazmun mohiyati bilan qanday farqlanadi? 
5.
Nazar Eshonqul qissalarining badiiyati haqida so’zlab bering? 
6.
X.Do’stmuhammad qissachilikdagi mahorati xususida fikrlaringizni aytng? 
7.
Istiqlol davri qissalarida shaxs konseptsiyasi? 
ADABIYOTLAR: 
1.
Q.Yoldoshev. Yoniq so’z. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2006 yil.
2.
O.Sharafiddinov. Ijodni anglash baxti. –T. “Sharq”, 2004 y. 
3.
D.Quronov. Cho’lpon nasri poetikasi. –T “Sharq”, 2004. 
4.
T.Jo’raev. Ong oqimi modern. – “Farg’ona”, 2009.
5.
U.Hamdamov. Badiiy tafakkur tadriji. – T.: 2002 y. 
7-Mavzu: KIYINGI YILLAR SHE’RIYATINING O’ZIGA XOSLIGI. Reja: 
1.
Adabiy jarayon va hozirgi she’riyat 
2.
She’riyatdagi o’zgarishlar talqin va tahlil 
3.
She’riyatda lrirk kechinma
Lirik uzbek adabiyotining eng kuxna va xar doim ustivor bulib kelgan turidir. Jamiyat 
xayotida ruy bergan xar kanday vokea-xodisalarga birinchi bulib aks-sado beradigan tur 
she’richtdir. Lirika paydo bulgandan beri xalk kalbini ardrklash, tozalash, ongini uygotish 
vazifasini ado etib kelmokda. Fakat sovet xukumati xukmronlik kilib kelgan davrning yarim asri 
davomida bu doimiy vazifasidin biroz chekindi. 80-yillarning urtalariga kelib, she’riyat bogida 
baxor nasimi esa boshladi. She’riyatning yangi kurtaklari barg yoza, durkun novdalar usa 
boshladi. She’riyat bogiga fayzu-latofat kaytdi.Chunki she’riyat bogiga kirib kelgan yangi avlod 
uning azaliy moxiyatini amalda isbotlashga kirishdi. Shulardan biri iktidorli shoir Akram 
Aminov bulib, uz zamondoshlariga, kalamkash dustlariga jasorat bilan shunday murojaat kildi:
…Shoirlar!Sindirib tashlang kalamni! 
Kanotsiz tuygular, ilmokli gaplar, 
Vaznga solingan shodlik, kaygu, 

---

Sevgi kerakmas! 
She’r zamonni yelkasiga ortib, 
Raketadek shiddat bilan yuksaklikka uchmasa,
Atom bombasi kabi ajal urugini emas,
Shunday kudrat bilan ezgulik urugini sochmasa,
Extirosdan taxsirchan, Erkinlikdan yuksak, 
XX asrdan kuchli bulmasa- sh ye x r kerakmas! 
Sindirib tashlang kalamni va uzr surang: 
She’r kechiradi, Odamlar kechiradi….
Kurinib turibdiki, shoir uzbek she’riyatining azaliy moxiyatini, uning asl maksadini 
nazarda tutyapti. Garchi kuprok publisistik oxang bilan yugrilgan bulsa-da, 80 yillar boshida 
mudragan shoirlarni uygotdi, ularning sovib kolgan kalbiga ut yokdi, sustlashgan she’riyatni 
seskantirdi, biroz orka-oldiga karashga majbur kildi. Keskin ruxdagi bunday she’rlarning oz 
bulsa-da, paydo bulishi lirik turning bulishi purtana oldidagi sokinligini buzdi. Shoir A.Aminov 
xaykirigiga javoban kupchilik shoirlar xalkni gaflat uykusidan uygotishga dadil kirishdilar. 
Shulardan biri Buxorolik shoir Yusuf Jumayev bulib, u istiklol ruxidagi talay she’rlari bilan usha 
davr adabiyotida sezilarli iz koldirdi. Shoir «Tugilgan joyingda odamdek yashashing uchun 
gurur kerak, ona tiling kerak, erk kerak» deya mustakillik uchun xalkni uygotishga astoydil bel 
bogladi:
Vatan turt narsadan iborat ekan: 
Gurur, tugilgan joy, ona til, erkdan. 
Shulardan bittasi bulmadimi, bas, 
Demak, usha Vatan mukammal emas. 
Sovet totalitar tuzumi xukmronlik kilib turgan usha yillarda esa 
bittasiga emas, balki turttalasi xam yuk edi: gururimiz toptalgan, tugilgan joyimiz omonat, ona 
tilimiz ikkinchi darajali bulib kolgan, erk xakida xatto gapirish xam mumkin emas edi. Shoir bu 
kabi isyonkorlik ruxi bilan sugorilgan she’rlarini xali Ittifok xayotligidayok yoza boshlagan. 
Million tonnalab paxta, vagon-vagon oltin, minglab pud pilla, toy-toy korakul terisi yetkazib 
berib xam gardani karzdan, boshi gamdan chikmagan xalkning kuzini ochishni uzining 
mukaddas burchi deb bildi. Indamay ishlayverishni odat kilib olgan xalkining muteligidan 
ukindi:
Ishla, ishla, senga fakat 
Ishlash nasib kilgandir. 
Mening xalkim bu dunyoga 
Karz uzay deb kelgandir. 
Bu shoirga U.Azimov, A.Kutbiddin, Sh.Raxmon, M.Yusuf kabi unlab ijodkor jurovoz 
buldilar. Bunday taxsirchan suzlarni tinglagan xalk uygonmasligi, seskanmasligi mumkin 
emasdir. Xalk uykusiragan kuzlarini ochib atrofiga razm sola boshladi: tepasida tinik osmoni, 
poyida sermaxsul va mukaddas tuprogi bor ekan, kurdi, tanidi. Ularning kadriga yetishni, 
asrashni urgana boshladi. Shoirlar uz ulugvor maksadlariga asta-sekinlik bilan erisha boshladilar. 
Dastlab uz ona tilimizga ega buldik. Keyin mustakillika erishdik. Xalk uz takdirini uzi belgilay 
boshladi, uluglarni uluglashni, kechagi kunini kadriga yetishni urgandi. Maxnaviyat sari yuz 
tutdi. Bu vazifalarni bajarishda xam she’riyat bayrokdor buldi.
Istiklol davri she’riyati uz maksadida ustivor turib xalkning milliy ongini shakllantirish, 
uzligini tanitish, erkin ruxini tarbiyalashga extiborni kuchaytiraverdi. Bora-bora she’r xakidagi 
tasavvur xam, she’riyatga munosabat xam birmuncha uzgardi. Aslida she’riyatning uzi 
boshkacharok sifat kasb eta boshladi. Unda ijtimoiy tafakkur yuki ortdi. Bugun uzbek she’riyati 
uz vazifasi jixatdan xam , uaklu shamoyili va mazmuni bilan xam jiddiy uzgarishlarga 
uchramokda. Binobarin, she’riyat yangilikka yuz tutyapti, unda ijobiy uzgarishlar ruy beryapti. 
Kuz ungimizda yuz ochayotgan bu nafis olam – bizning uzligimiz, xalkimizning milliy ongi, 
madaniyati, maxnaviyati, kadriyati, mafkurasi bilan chambarchas boglikdir.

---

She’r bu inson kalbi, ruxidir. Kalb bilan rux esa iloxiyotga tegishlidir. Yaxshi she’r 
yozilmaydi, balki ruy beradi, degandi donishmandlardan biri. Shunisi kuvonchliki, bugungi 
kunda shoirlarimiz mana shu xakikatni anglab yetmokdalar. Shulardan biri shoir Askar Maxkam 
bulib, uzining «Xak» deb atalgan kitobida (1998) she’riyatimiz uchun ana shu yangi islomiy 
tafakkurni bera oldi. She’riyat bu adabiyot botinidagi gavxardir. Uning gavxarligini Jaloliddin 
Rumiydek, A.Navoiydek elga manzur manzumalar bila oladi. Xozirgi adabiyotimizda E.Voxid, 
A. Orif, R. Parfi kabi tanikli shoirlar bilan bir muxitda yashab, elga yangi gap ayta olish xar 
kanday shoirga xam nasib kilavermaydi. A. Maxkam ana shunday tolexga musharraf bulgan 
shoirlardan biridir.Uning ijod namunalari shu paytgacha biz urgangan, kunikkan she’riyat emas. 
Bu she’riyatni maxsus- maxrifiy tayyorgarliksiz ukib, urganib bulmaydi.Bu xakda shoirning uzi 
bunday deydi:
Suzladik gox uryon, goxi munakkash, 
Yuk edi xaytovur tinglaydiganlar. 
Dunyoga keladi xomush, majnunvash, 
Bizning suzimizni anglaydiganlar. 
Na kizlar daftariga bitdilar uni, 
Na xofiz kuyladi devona bulib. 
Ammo men bilaman uning umrini – 
Dunyoga kelar u – biz ketgach ulib….
Ukuvchi «xak» kitobida avvalo kalb bilan uchrashadi, jism bulib 
tuprokka aylanadi, rux bulib kukka parvoz kiladi va yana Vatanga kaytadi. Shoirning Vatan 
xakidagi she’rlari dilni orziktiradi, ukib tanimiz jimirlaydi. Zero, Vatanni sevmak iymondandir. 
Shoirning ukdirishicha, «Vatan… kizdek pokiza tonglar, Yaproklarning yorug yuzidir. Xurlar, 
kungan azonlar – sigirlarning maxyus kuzidir.» Tuplam «Kora rumol», «Tazarruf», «Xak» deb 
atalgan bulimlardan iborat. «Xak» deb atalgan bulim kitobning eng oxirida berilgan bulib, 
shoirning xakka erishgan davri – 1992-1997 yillarda yaratilgan she’rlarini uz ichiga oladi. Xuddi 
mana shu kismdagi she’rlarida A.Maxkam «kattik iymon shoiri»/ Sh.Raxmon taxbiri/ sifatida 
namoyon buladi.
90 yillar she’riyatiga xos xususiyatlardan yana biri katta shoirlarning aksariyati sukut 
saklaganligi-yu, yosh ijodkorlarning mislsiz gayrat kursatayotganligidir. Yosh shoirlarning 
asosiy mavzusi Vatan istikloli va islom maxnaviyati ekanligi sir emas. Buni biz yukorida A . 
Maxkam ijodi misolida kurdik. Vatan mustakilligini mustaxkamlash tuygusini shakllantirish 
asosan ana shu 90 yillar shoirlarining zimmasiga tushmokda. Baxtimizga X.Davron, U.Azimov, 
M.Yusuf, A.Suyun, A.Kutbiddin, S.Sayid, Ya.Toga, T.Kaxxor, M.Kenjabek kabi olov kalb 
shoirlarimiz bor. Ularning she’rlari magzining tukligi bilan ajralib turadi. Agar 70 yillarda 
E.Voxidov, A.Oripov, R.Parfi, O.Matjon kabi shoirlar istibdod va asorat xasratini xangomalar, 
latifalar, mif va afsonalar kabi majoziy usullar asosida maromiga yetkazib kuylagan bulsalar, 
keyingi ijod karvoni orasida yuragini yalangochlab chikkan shoirlardan biri Usmon Azim buldi. 
U.Azimov tengdoshlari orasida rostguyligi, shafkatsiz va xakkoniy tuygular tasviriga boyligi 
bilan ajralib turadi. She’rlaridagi tuygularning shiddatli okimi, keskin xolatlarga boyligi va 
tasvirning yonikligi bilan shoir 80-90 yillar she’riyatiga kuplab yangiliklar olib kirdi. Uning 
nazarida she’r xakikat timsolidir, shoirning burchi fakat rost suzlashdan iborat. Shoirlari yolgon 
gapni aytgan kuni butun el ulimga yuz tutadi. Rost gapni aytish uchun esa shoirda yu r a k
bulishi kerak: 
Xak gap uchun xar bir ishga kunadi el,
Tugri suzdan kupayadi, tuladi el, 
Dordan kurkib yolgon aytib turganim yuk,
Shoirlari yolgon aytsa, uladi el 
Deb xaykiradi shoir va jamiyatda yolgon yurtni zabt etmok uchun otlanib kelayotgan 
yolgon lashkarining vajoxatidan x a k i k a t ni kurmay ulamanmi, deb uksinadi: 
Otlanmokda yolgon lashkari
Yolgon yurtni etmok uchun zabt, 

---

Kelolmaysan endi men sari – 
Seni kurmay ulgum: XAKIKAT. 
Yolgon shu kadar makkoraki, u kuppa-kunduz kuni kip-yalangoch foxishadek nozu-istigno 
bilan odamlarning kalbiga kirib oladi, onalarning sutli kuksini silab chakaloklarni bevakt kurbon 
kiladi. Shoir boshini toshlarga, devorlarga urib, yolgonlardan yuzini burib, x a k i k a t ga 
intiladi, u albatta kaytishiga ishonadi. Yolgonlarga karshi kurashda shoirning uzi ulishi mumkin, 
ammo u xakikatni saklab koladi: Kayerdasan, kelgin, XAKIKAT! 
Kara, xamma yuraklar dogli. 
Sening umring abadul-abad, 
Mening kunim fakat sanokli… 
She’riyat bor ekan, xakikat yashaydi. U.Azimov uchun «she’riyat»: 
Kuzlari chaknok tulpor, 
Tuyogi chakmok tulpor. 
Suvlik lablarin yirtgan, 
Yollari bayrok tulpor. 
Vujudi olov tulpor,
Yonasan lov-lov tulpor, 
Tortgan aravang – zamin,
Olovli yalov tulpordir.
Garchi extikodsiz shaxslarning kamchisidan sagrisi kip- kizil kon bulsa-da, Zaminning 
tashvish tula ogir yukli aravasini tortishga majburdir. U jilovlarini uzishga intiladi va bir kunmas 
bir kuni o z o d buladi!
Adabiyot, ayniksa, she’riyat mamlakatda yuz berayotgan siyosiy vokealardan uzini chetga 
ololmaydi,maxlum darajada unga munosabat bildirishi shart Ammo bu munosabat kuruk 
bulmasligi, shoir-lirik kaxramon uning kuliga, maddoxiga aylanib kolmasligi kerak. Vaxolanki, 
she’riyatimizda publisistika kuchayib, keng urin egallayotgani sir emas va bu jiddiy tashvish 
tugdirmokda. Buning okibatida she’riyat dagallashib, shovdirab, vaznini yukotib, insondan 
uzoklashib boryapti. Shark she’riyatiga xos bulgan guzal topilmalar, obrazlar,tashbexlar urnini 
kupol uxshatishlar,kuruk suzlar egallamokda. She’riyat organizmiga siyosiy mojarolarni jadal va 
kurukrok kirib kelishi usiz xam bundan tolikkan odamlarni she’rdan bezdirib kuyishi mumkin. 
Buni ijodkorlar tezrok idrok etib olsalar yomon bulmasdi. Xayriyatki, bunday kuvvai xofizasi 
kam shoirlar sanokli bulib,iktidorli ijodkorlar kupaymokda. 80-90 yillar- milliy uygonish 
davrining eng yokimtoy,dagar shoirlaridan yana biri MUXAMMAD YuSUF dir.1954 yili 
Andijon viloyatining Marxamat tumanidagi Kovunchi kishlogida tugldi. 1974 yilda respublika 
rus tili va adabiyoti institutini bitirdi.Keyin «Toshkent okshomi»,»Uzbekiston ovozi» gazetalari 
muxarririyatida,G.Gulom nomidagi adabiyot va sanxat nashriyotida ishladi. Ilk kitobi «Tanish 
teraklar» 1985 yilda bosilib chikkan. Shundan sung shoirning birin-ketin «Bulbulga bir gapim 
bor», «Uykudagi kiz», «Ishk kemasi», «Kunglimda bir yor», «Bevafo kup ekan», «Erka kiyik» 
kabi tuplamlari exlon kilindi. M.Yusuf she’riyatda juda tez shuxrat topdi. Buning uziga xos 
sabablari bor. Bu sabablarning birinchisi va eng muximi,menimcha,shoir sherlarini soddaligi va 
samimiyligidir.Soddalik 
deganda 
junlik 
tushunilmasligikerak. 
Soddalik 
birinchi 
galda,misralarning 
tugallanganligida,oxangning 
barkarorligida, 
fikrning 
tinikligi-yu 
obrazlilikning kuyukliligidadir. Ammo bu soddalikni zaminiga buyuk xakikat, mungli xulosa, 
ozgina kinoya aralashadi.

---